Zuiver Zijpe Fietsroutes Bezienswaardigheden Zuiver Zijpe

Zuiver Zijpe Fietsroutes Bezienswaardigheden

1

Het oudste pand van de Zijpe, Grote Sloot 201 St. Maartensbrug

3

2

Het Zijper Museum, Schagerweg 97 Schagerbrug (in de oostelijkevleugel van het gemeentehuis van Zijpe)

In dit erkende kleine, regionale museum zijn, onder meer, te zien: -de Niestadt Fotocollectie (op computers 81.000 stuks: regio Schagen 1880-1980); -1 of 2 thema-exposities (2006: Onderwijs en Cartografie in/van de Zijpe en Petten). Geopend woensdag- en zondagmiddag van 13-17 uur; toegang gratis. Zie vooral ook www.zijpermuseum.nl

Molen de Zuider G, Grote Sloot 103 Burgerbrug

4

Watermolen, waarvan de romp vermoedelijk uit 1597 dateert (definitieve droogmaking). Uitmaler met een vlucht van 24 meter. Bemaalde lange tijd de afdeling G van 392 ha en werkte met een scheprad. Omstreeks 1765 zijn kap en bovenwiel vernieuwd. In 1877 verbouwd tot vijzelmolen en tot 1957, toen een dieselmotor werd bijgeplaatst, in bedrijf gebleven. De molen raakte vervolgens in verval, werd in 1967 overgedragen aan de Stichting De Zijper Molens, die de molen liet opknappen. Sinds 1971 weer geregeld in gebruik, nu ten behoeve van de poldercombinatie Zuider G en Zuider M (331 ha). Deze molen was heel lang seinmolen voor de Schermerboezem. De gehele seininstallatie is nog compleet aanwezig en wordt af en toe gebruikt. Onlangs werd een nieuwe roede (wiek) van 24 meter lang en 1800 kilo zwaar geplaatst. Kees Schagen is de vrijwillig molennaar.

Het Ananasbos, Ruigeweg ’t Buurtje Hier was rond 1700 het buitenverblijf van de schatrijke Amsterdamse regentenfamilie Van Strijen. Een Zijper bezit “van grote importantie” met singel, bossen en lusttuin. Een weiland was in gebruik als vinkenbaan. Het goed vererfde aan de graaf Van Wassenaer en kwam in de 19e eeuw in handen van graaf Bentinck. Waarschijnlijk tot 1850 buitenverblijf, daarna werd het een soort uitspanning met speelgelegenheid voor kinderen. In de 20e eeuw kwam er een veehouderij in dit kleine bos; thans is er de veehouderij en zuivelwinkel van de familie Glas.

5

De zeedijken van de Zijpe en Callantsoog

De Zijperzeedijk loopt van Petten (ter hoogte van de Pettemerweg) langs de Westerduinweg (door St.Maartenszee) via de Mariniersbocht ten zuiden van Callantsoog en buigt dan af naar het oosten om ten noorden van ’t Zand bij het Noordhollands kanaal te komen en loopt aan de overzijde daarvan door naar Oudesluis (dat laatste stuk heet thans de Zijperdijk). Deze dijk van zo’n 17 kilometer werd in fasen binnendijk, respectievelijk na de bedijkingen van de polder Callantsoog (1612), het Koegras (1818) en de Anna Paulownapolder (1845). Tussen Petten en Callantsoog (Westerduinweg) is de oorspronkelijk gelegde dijk tot binnenduin vervormd. De dijk werd aangelegd in het kader van de bedijking van de Zijpe (1552-1597), waarvoor de bekende kunstschilder en uitvinder Jan van Scorel octrooi had verkregen van keizer Karel V. De Zijpe was een waddengebied/slufter van 6250 hectare.

Al in 1601 stond dit pand hier op deze plek. Het was toen het ‘Gemeenlandts Boode Huys’ van de polder. Bode Dirck Jansz. woonde er en dreef er een tappersnering. In 1601 werden er twee ‘gevangenhokken’ ingericht, waar arrestanten in de blokken konden worden geslagen. Het kwam echter al snel in particuliere handen en er zaten achtereenvolgens bierhandelaren, metselaars, winkeliers, naaisters en spinsters, een wagenmaker en een schoolmeester in. Tegen 1800 was het van graanhandelaar en secretaris van het gecombineerde burgerlijke en polderbestuur. Momenteel ius het een rijksmonument. Het was een aantal jaren secretarie met een graanopslag op zolder.

Petten

6

Het huidige Petten is al het vierde dorp met (ongeveer) die naam. Het derde werd op last van de Duitse bezetter in 1942/43 afgebroken om plaats te maken voor een stukje Atlantikwall. Het eerste dorp Petten was er zeker al in 739, het moest – evenals het tweede Petten – wijken voor de zee. Van de 13e eeuw tot 1851 was Petten een ‘heerlijkheid’, lange tijd eigendom van de heren van Egmond. Men leefde er aanvankelijk vooral van de visvangst – er was vrijwel dagelijks een visafslag op het strand. Later loodsten Pettemers koopvaardij- en marineschepen. In de 19e eeuw werd werken aan de (Hondsbossche en Pettemer) zeewering de belangrijkste inkomstenbron. Petten is vanaf 1946 heropgebouwd op basis van de plannen van Ir. Else van den Ban.

Tip: Indien de molen draait, is deze te bezichtigen!

Noordhollands kanaal en de vlotbruggen

7

Het Groot Noordhollandsch Kanaal tussen Amsterdam en Den Helder is aangelegd in de jaren rond 1820, naar een ontwerp van Jan Blanken. Koning Willem I wilde een snellere en meer veilige verbinding van Amsterdam met de Noordzee (Den Helder) in plaats van via de ondiepe en onstuimige Zuiderzee. Duizenden arbeiders hebben met de hand het circa 80 kilometer lange kanaal gegraven, gebruikmakend van allerlei bestaande sloten, vaarten en riviertjes. Tot 1876 werd het druk bevaren, maar nadien nam het veel kortere Noordzeekanaal tussen IJmuiden en Amsterdam de rol over.

7

7

7

7

In de Zijpe kwamen vijf vlotbruggen, toen de goedkoopste vorm van oeververbinding. Van noord naar zuid bij ’t Zand, de Stolpen/Schagerbrug, St. Maartens- en Burgervlotbrug en tenslotte Zijpersluis. Maar die laatste vlotbrug werd al snel vervangen door een pontje; dit vanwege de vele aanvaringen in dit bochtige stuk van het NHkanaal. De tegenwoordige bruggen zijn, evenals het kanaal, provinciaal monument. Het zijn nu eigenlijk pontonbruggen, die bij de Stolpen is in de jaren 30 vervangen door een vaste brug. Dit i.v.m. het graven van het kanaal Stolpen-Schagen-Kolhorn.

8

Het kanaal Stolpen-Schagen-Kolhorn

Al vòòr 1900 ijverde het nogal geïsoleerde WestFriesland voor verbindingen over water met het Noordhollands kanaal. Het wegverkeer stelde toen nog niets voor, er waren nog geen vrachtauto’s. Pas in de jaren 30, ten tijde van de zware economische crisis die met veel werkloosheid gepaard ging, werd het kanaal gegraven. Overwegend met de hand, in het kader van de werkverschaffing. Omdat dit kanaal een kaasfabriekje bij de Stolpen (oostzijde NHkanaal) afsneed van haar melkleveranciers en de vlotbrug vervangen werd door een vaste brug meer noordwaarts, is speciaal een ophaalbrug gemaakt om de melk zonder al te veel omwegen bij de fabriek te kunnen brengen. Al snel bleek dat dit kanaal eigenlijk veel te laat was gegraven – de vrachtauto had zijn intrede al gedaan.

Zuiver Zijpe Fietsroutes Bezienswaardigheden

Oudesluis

9

Kort na de definitieve bedijking van de Zijpe in 1596/97 ontstond dit dorp. Tot de inpoldering van de Anna Paulownapolder (1845) lag Oudesluis aan de Zuiderzee. In 1742 was het met 72 huishoudens in 68 woningen de grootste nederzetting in de Zijpe. Het dorp werd bewoond door boerenarbeiders, ambachtslieden, vissers, vletterlui, enkele zeelieden, beurtschippers, een schoolmeester, een chirurgijn en een sluiswachter. En caféhouders; zei men toen ook al in kermistijd: “Oudesluis, dronken thuis” ?

Eendenkooi, Korte Bosweg 47 ’t Zand

11

Het noorden van de Zijpe was vroeger een strook arme zandgrond dicht bij de Zuiderzee en wemelend van de watervogels. Hier waren door de eeuwen heen diverse eendenkooien. De kooi aan de Korte Bosweg was volledig in verval geraakt, maar werd in de jaren 80 in zijn oude staat hersteld. Het kooibos is ingericht als vogelbos; in de eendenkooi is goed te zien hoe het eendenvangen in zijn werk ging. Het bezoekerscentrum is/wordt gesloopt, maar aan nieuwbouw wordt gewerkt. Rondleidingen van 15 april tot eind augustus. Info 0251-362762 of www.landschapnoordholland.nl.

10

De Hondsbossche Zeewering – Holland

bolwerk voor Noord-

12

Na 1421, toen door de St. Elisabethsvloed de duinen bij Petten doorbraken en enkele honderden mensen de dood in de golven vonden, is er hier voortdurend aan de kustverdediging gewerkt. Kort na 1500 werden zware stenen strandhoofden ter bescherming gemaakt en keizer Karel V stelde in 1555 een apart bestuur over de Hondsbossche zeewering aan, de basis voor het roemruchte Hoogheemraadschap van de Hondsbossche en Duinen tot Petten. Dijkgraaf Jhr. mr Cornelis van Foreest werd in 1869 dijkgraaf; hij ontwikkelde een revolutionair plan om de zeewering tegen de zwaarste stormen bestand te maken: een zware basaltglooiing over de hele lengte van de dijk (4,5 km van Camperduin tot Petten). Sinds de realisering van dit plan tussen 1872 en 1877 is de zeewering nooit meer echt in gevaar geweest, met recht een bolwerk voor NoordHolland .

Het nollenland van Abbestede Groote Keeten

tussen Callantsoog en

15

Een oud stukje land met lage duintjes, dat zich ontwikkeld heeft tot vogelgebeid (met name voor vogels die langs de kust trekken. Vrij toegankelijk op de (on) verharde wegen, waarvandaan de vogels zich prima laten bekijken. Vanaf uitkijktoren (vinkentoren) goed te overzien. Eigendom van Landschap NoordHolland.

Kort na de bedijking van de Zijpe werd hier een bos aangelegd op een terrein met nolletjes (kleine duinen). Doel was in eerste instantie om de oostelijk gelegen landerijen tegen stuifzand te beschermen. In 1630 liet de rijke Amsterdamse koopman en bewindvoerder van de West-Indische Compagnie Henric Hoogkamer hier zijn buiten aanleggen. Later was het van de families Van Strijen, Van Wassenaer en Bentinck. Er werd geregeld gejaagd. In 1940 kocht ‘het Noord-Hollands Landschap’ dit goed aan. Het is inmiddels een tamelijk uniek ‘bosvelt’, waar in mei de roze en blauwe wilde hyacinthen bloeien. Voor begunstigers van Landschap Noord-Holland en houders van de Natuurkaart Noord-Holland is het Wildrijk vrij toegankelijk van 8-18 uur. In het voor- en najaar zijn er diverse excursies. Info: 0251-362730 of www.landschapnoordholland.nl.

Callantsoog: van waddeneiland tot kustdorp

Het Zwanenwater (ten zuiden van Callantsoog)

Tot de bedijking van de Zijpe in de tweede helft van de 16e eeuw was Callantsoog een waddeneilandje. De heren van Brederode, eigenaren van deze heerlijkheid Callantsoog, besloten dijken aan te leggen tussen het eiland en de Zijperzeedijk (de Noord- en ZuidSchinkeldijk). Daarmee ontstond de Uitlandse Polder en was Callantsoog eiland af. In het westen werd de duinenrij steeds smaller door de schurende werking van de zeestromingen. In 1817 bleek een inlaag(dijk) nodig die daarna geregeld aan de noordzijde versterkt moest worden. In de jaren 19701980 zijn de duinen voor het dorp versterkt en verhoogd. Feitelijk is de zeewering een zanddijk geworden, die in een fraai duinlandschap is omgewerkt. Aan de zeezijde vinden geregeld zandsuppleties plaats om een vooroever in stand te houden.

Zo’n 400 jaar geleden kwam het hier na afsluiting van een zeearm tot snelle duinvorming op een bestaande strandvlakte. Als gevolg van slechte afwatering en uitstuiving ontstond tussen 1700 en 1800 een groot natuurlijk duinmeer, dat later door verlanding in tweeën werd gedeeld. Zo zijn geleidelijk mooie natte duinvalleien ontstaan, met aan de oevers van de twee meren een grote rijkdom aan flora. In dit natuurreservaat zijn ook veel vogels; aalscholvers en lepelaars nestelen er (tweede meer) en er zijn zoogdieren als vos, hermelijn, wezel en bunzing. Geopend van 1 april tot 1 augustus van 7-21 uur, van 1 augustus tot 1 april van zonsop- tot zonsondergang. Aan de ingang is via een automaat een toegangskaartje te koop. Er zijn twee wandelroutes (2 en 4,5 km), t wee observatiehutten aan het eerste meer en twee uitzichtpunten.

Molen Noorder G, westzijde Grote Sloot tussen Burgerbrug en

De Jacob Claessesluis in de Groote Sloot bij Zijpersluis

13

St.Maartensbrug

Over het algemeen houden de duinen in dit deel van Noord-Holland vrij abrupt op bij de bollengrond of akkers. Bij Callantsoog zijn ze zelfs kunstmatig opgeworpen. Maar bij het gehucht Abbestede ligt zomaar een stuk leuk golvend duinland tussen de akkers.

Het Wildrijk, Belkmerweg St. Maartensvlotbrug



16

14

17 16

Gebouwd omstreeks 1820 op deze plek, mogelijk overgebracht van elders. Bemaalde het noordelijk gedeelte van de polder G (203 ha), in- en uitmaalder, vlucht 18,7 meter, oorspronkelijk met scheprad, in bedrijf tot 1958. De molen is vroeger bewoond geweest. In verval geraakt en overgedragen aan de stichting De Zijper Molens, opgeknapt in 1972. De molenaarswoning is herbouwd in 1998; bewoner/ vrijwillig molenaar: P.S. Mosch.

Philips II gaf toestemming voor de bouw van deze sluis en in 1566 al werden twee sluiswachters, die ook het tolgeld inden, aangesteld. Jacob Claesse was vanaf 1566 heemraad en vanaf 1569 penningmeester van de Zijpe. De sluis was belangrijk voor de scheepvaart (tot in 1824 het Noordhollands kanaal geopend werd) én voor de afwatering. In 1797 werd de sluis eigendom van Uitwaterende Sluizen, verbreed in 1809 en uitgerust met twee gedenkstenen van de hand van de Alkmaarse beeldhouwer Bottemanne.

Zuiver Zijpe Fietsroutes Bezienswaardigheden

Nederlands hervormde kerk Burgerbrug Burgerweg oostzijde.

aan de

Restanten dwangburcht Nuwendoorn

Westfriese Omringdijk

Eind 13 eeuw liet Floris V, graaf van Holland, ook hier een kasteel bouwen om de West-Friezen er onder te houden; de andere kastelen/dwangburchten verrezen in Medemblik, Wijdenes en bij Alkmaar. In de 14e of 15e eeuw is deze verloren gegaan, vermoedelijk bij een overstroming na een dijkdoorbraak. In de jaren 60 van de vorige eeuw trof een ploegende boer restanten aan. Zie het infopaneel op de West-Friese Omringdijk.

De Westfriese Omringdijk is een acht eeuwen oude monumentale dijk van 126 kilometer lang rond WestFriesland. De dijk is provinciaal monument. Hier kijk je uit over de Zijpe- en hazepolder, waar de zee vrij spel had tot de inpoldering in 1597 – eerdere pogingen liepen spaak -. Nog altijd kent de Zijpe (6.775 hectare) een ‘moderne indeling in een stelsel van ruime landbouwkavels, rechte wegen, ‘egalementsloten’en de hoofdvaart Grote Sloot. Het eigendom kwam in handen van Alkmaarse en Amsterdamse regenten die in de polder buitens met lommerrijke erven en tuinen (plantagies) lieten bouwen)

e

In 1850 gebouwd zaalkerkje. Rijksmonument, tegenwoordig in gebruik als multi-functionele accomodatie (concertjes, exposities etc.) na een grondige restauratie omstreeks 1980. Ondergebracht in de stichting De Zijper Kerken (met die van St. Maartensbrug – de oudste in de polder, en die van Oudesluis).

18

19

18 18

18

18

20

Reconstructie B. Dijkhuis

De Harger- en Pettemerpolder

Deze slikken en plassen aan de voet van de Hondsbossche Zeewering zijn voor veel vogels van groot belang. Eenden en steltlopers rusten en eten hier tijdens de vogeltrek. Ook andere vogels zoeken voedsel en broeden in het gebied of verblijven er tijdens hoog water.

ondermeer lepelaars uit het nabijgelegen Zwanenwater in de zomer hun jongen voeden. Voor trekvogels, waaronder veel steltlopers, vormen De Putten een welkome voedselbron en rustplaats. Gedurende de winter zijn hier honderden smienten, wilde eenden en ganzen te vinden. ’s Zomers gaan bergeenden met hun jongen vanuit de duinen naar de plassen.

Op de eilanden in De Putten, onderdeel van de Harger- en Pettemerpolder, broeden onder meer kluut en visdiefje. In de ondiepe plassen zitten veel kleine garnaaltjes waarmee

De ondiepe plassen zijn rond 1950 gegraven om klei te winnen voor het versterken van de Hondsbossche Zeewering. Natuurmonumenten heeft er

21

Duinstolp Tante Jaantje Callantsoog

23

22

De boerderij is een West-Friese duinstolp van enige honderden jaren oud. Van deze duinstolpjes zijn er weinig meer in het noordelijk duingebied te vinden, sterker nog, deze stolp is vermoedelijk de laatste in dit gebied die in zo’n authentieke staat verkeert. De stolp met erf geeft prachtig aan hoe de vroegere bewoners van deze arme streek woonden en werkten. In de boerderij is veel hout van scheepswrakken verwerkt. De thans als museum-boerderij ingerichte duinstolp ligt op een hoogte, waarvan we aannemen dat die al vroeg bewoond is geweest. Zeker is dat op die plaats al in 1536 sprake was van een agrarische buurtschap“die was genaemt Sevenhuysen” In die tijd was namelijk een dijkje om de Jewel, een waddengebied, gelegd. Daar graasden koeien. Die hoge plek, aan drie zijden beschermd door de duinen en aan de rand van de Jewel was gauw door onze voorvaderen ontdekt. De naam dankt deze boerderij aan de laatste bewoonster, tante Jaantje de Wit-Vos.

later eilandjes en glooiende oevers aangelegd voor de vogels. Door de zoute kwel groeien er specifieke plantensoorten zoals zulte en zeekraal. De bedoeling is om de Harger- en Pettemerpolder in de toekomst uit te breiden door aangrenzende landbouwpolders te bestemmen als natuurgebied.

Tentoonstelling Dijk te Kijk, Strandweg Petten.

Overzichtstentoonstelling over bedreiging, bescherming, behoud en bestaan in Hollands Noorderkwartier. Droog land en schoon water. Het lijkt zo vanzelfsprekend , maar dat is het niet. In dijk te kijk maakt u kennis met een belangrijke taak van het Hoogheemraadschap in Noord-Holland. Namelijk de bescherming van de inwoners tegen het water. De strijd tegen het water wordt al vele eeuwen gevoerd. Dijk te Kijk is dagelijks geopend van april t-m oktober van 10.00- 17.00 uur. Meeste teksten: dr L.F. (Frank) van Loo, Schagerbrug Uitgevoerd door Stichting Innovatief Zijpe

22

Dit project is mede mogelijk gemaakt door: