Zaštićeno stanište “Bara Trskovača” Plan upravljanja 2012

Zaštićeno stanište “Bara Trskovača” Plan upravljanja 2012-2021. godine

UVODNA REČ Plan upravljanja zaštićenim staništem „Bara Trskovača“ ima za cilj integrisanje zaštite i upravljanja Barom Trskovačom sa održivim ruralnim razvojem, pre svega sa održivom poljoprivredom i turizmom. Osim toga, plan je usmeren i na unapređenja kapaciteta i institucijalnog okvira za upravljanje zaštićenim područjima u Srbiji. Ovaj plan upravljanja može postati model za planiranje upravljanja zaštićenim područjima u Srbiji. Da bi se ovaj plan upravljanja Barom Trskovačom realizovao, u procesu razvoja plana uprvljanja biće angažovan multidisciplinarni tim, a isto tako će biti i primenjeni principi upravljanja i planiranja u skladu sa EU Direktivom o staništima.

Januar 2012, Ruma

Milena Kojić direktor TOO Ruma

PREDGOVOR Bara Trskovača je primer najdrastičnijih promena prirodnog staništa izazvanih hidromeliorativnim zahvatima sedamdesetih godina prošlog veka sa ciljem dobijanja novih površina za poljoprivredu. Priroda svojim snažnim dejstvom na području Trskovače, stalno vlaži zamljište i sprečava ljude da u proleće uzoru njivu ili da u jesen oberu useve. I pored izvršenih hidromeliorativnih radova 1988. godine (drenaža, crpna stanica, kanali). Trskovača je zadržala karakteristične osobine vodenih i močvarnih ekosistema. Prisustvo močvarne vegetacije na utrinama ukazuje na visok nivo podzemnih voda, kao i zadržavanje podzemnih voda u prolećnom i jesenjem periodu. Okolne njive koje se nalaze iznad prirodne depresije u kojoj je nekad bila bara, istovrenemo ostaje bez vode, pa seljaci moraju da ukopavati traktore da bi postavili veštačke pumpe i sisteme za navodnjavanje. Iako sami kažu „kiša ih zaobilazi, a nema ni jutarnje rose“. Da bi vratili kišu i rosu i podigli nivo podzemnih voda, meštani sela Platičeva žele ponovo da „vrate baru, tamo gde je i pre bila“. Predlog za zaštitu Bare Trskovače predstavlja prvi slučaj u našoj zemlji da lokalna samouprava incira revitalizaciju prirodnih staništa koja su degradirana i devastirana. Na osnovu odredbi Zakona o zaštiti prirode Republike Srbije (2009) upravljač zaštićenog područja donosi Plan upravljanja zaštićenim područjem za period od deset godina. Stoga se predlaže da ovaj plan upravljanja stupi na snagu od 2012. i traje do 2021. godine. U okviru propisanog sadržaja postoji određeni stepen slobode u pogledu opsežnosti i detaljnosti informacija i planiranja. U odnosu na turizam, zakon propisuje da plan upravljanja sadrži pregled konkretnih aktivnosti, delatnosti i procesa. U istom članu je predviđeno da takav plan treba da sadrži oblike saradnje i partnerstva sa lokalnim stanovništvom i drugim vlasnicima i korisnicima nepokretnosti. Predloženi načini upravljanja nisu isklesani u kamenu. Priroda je dinamična i prirodni procesi su višeslojni i složeni sa često nepredvidivim rezultatima; jednostavni uzročno-posledični odnosi su izuzetak. Praćenje uticaja predloženih mera upravljanja je stoga od ključnog značaja i upravljanje treba da poseduje fleksibilnost u prilagođavanju novim informacijama i okolnostima. Međutim, monitoring je, nažalost, često prva aktivnost koja trpi zbog budžetskih ograničenja. Monitoring ipak ne zahteva uvek puno vremena i sredstava. Pored predloženih osnovnih delatnosti monitoringa, u ovom planu se predlaže fotografisanje predela i staništa specifičnih biljnih vrsta svake godine u isto vreme i na istom mestu. Namena ovog Plana upravljanja je da se ponovo uspostave vlažna staništa i revitalizira Bara Trskovača i na taj način doprinese očuvanju priorodnih mrestilišta linjaka i zlatnog karaša, autohtonih vrsta riba koje su sve više ugrožene nestankom staništa i unošenjem alohtonih vrsta u naše vodotokove.

I pored narušene raznovrsnosti vodenog i močvarnog ekosistema prokopavanjem sistema kanala i pretvaranjem bare u oranice, uspele su da se očuvaju populacije linjaka i zlatnog karaša. Trskovača danas predstavlja izuzetno prirodno plodište linjaka. Turistička organizacija opštine Ruma kao upravljač područja podnosi ovaj plan upravljanja na saglasnost Ministarstvu životne sredine, nakon čega će plan poslužiti kao vodilja i okvir za upravljanje i za vrednovanje uticaja predloženih investicija na osnovne vrednosti ovog staništa pre izdavanja dozvola.

UVOD . Zaštićeno stanište „Bara Trskovača“ nalazi se u opštini Ruma. Smeštena je kraj Platičeva, sela u južnom delu Srema, na potezu Podlužja. Ovaj prostor sa juga i zapada uokviruje dolina reke Save, teren se lagono penje ka obroncima Fruške gore na sever, dok se na istoku nadovezuju šume Baradinci, Lošinci i Pavlaka. Selo Platičevo je udaljeno od Šapca oko 10 km, a od Rume 23 km. Atar sela Platičevo se pruža pravcem zapad - istok u dužini od 12 km. Površine je 42,39 km2 i okružen je selima Hrtkovci, Nikinci, Grabovci, Vitojevci i Klenak. Bara Trskovača predstavlja prirodnu depresiju, dužine od oko 3 km, oko koje se na višem terenu nalaze obradive površine, kao i šume Baradinci, Lošinci, Pavlaka i šuma Karakuša. Blizina reke Save i područje Obedske bare uslovljavaju povezanost vodnog režima. Putem kanala Bara Trskovača je direktno povezana sa rekom Savom i SRP „Obedska bara“. Na području zaštićenog staništa Bara Trskovača uspostavlja se režim zaštite II i III stepena. Od ukupno zaštićene površine koja iznosi 168ha 15a 44m2 područje: - režim zaštite II stepena obuhvata 42ha 81a 18 m2 ili 25.46% - režim zaštite III stepena obuhavta 125ha 34a 26 m2 ili 74.54% Prema strukturi vlasništva, u zaštićenom području najviše površine se nalazi u državnom vlasništvu i to 160,8349 ha ili 95.65%, u društvenom vlasništvu ima 5,6828 ha ili 3.38%, dok je 1,6367 ha ili 0.97% privatno vlasništvo. Većina ovih oranica je lošeg kvaliteta i na površini zemljišta izbijaju podzemne vode, tako da domonara močvarna vegetacija oštrica, trske i rogoza. Značajno je istaći da postoji sistem kanala, koji obuhvata nekoliko velikih kanala i poprečne drenažne kanale koji se i njih ulivaju, kao i crpna stanica. Na osnovu člana 41 a. Stav 4 Zakona o zaštiti prirode („Sl. Glasnik RS“, br. 36/2009, 88/10, 91/10) i člana 37. Statuta Opštine Ruma („Sl. list opština Srema“ broj 6/09), uz prethodno pribavljenju saglasnost Ministarstvo životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja broj: 353-02-682/2011-03 od 24.08.2011. godine, Skupština Opštine Ruma na sednici održanoj dana 30.09.2011. godine, donela je Odluku o proglašenju zaštićenog staništa „Bara Trskovača“, broj 03-1/80. Zaštićenim staništem Bara Trskovača upravlja Turističaka organizacija opštine Ruma, koja je odlukom nadležnih organa dobila na staranje ovo zaštićeno prirodno dobro.

Slika 1: Karta sa granicom zaštite

I PRIKAZ GLAVNIH PRIRODNIH I STVORENIH VREDNOSTI, KAO I PRIRODNIH RESURSA 1.1. Prirodne vrednosti 1.1.1. Geomorfološke odlike Reljef ovog dela Srema, gde se nalazi Bara Trskovača, nastao je uzajamnim delovanjem unutrašnjih i spoljašnjih sila. Dejstvo egzogenih sila je bilo osobeno i ogledalo se u erozivno - akumulativnom radu Save i pojavi navejavanja lesa i hemijske erozije u njemu. Još pre kvartara na ovim prostorima rečna erozija i akumulacija su uticale na stvaranje složenog sistema konusnih plavina, koje su se međusobno vezivale, formirajući širok planinski podgor. Početkom gornjeg pleistocena iz alpskih i severnoevropskih ledničkih oblasti reke i vetrovi u Panonsku niziju donose obilje fine žute prašine, koja se ovde taloži. Od nje nastaje les. Les koji je navejavan na ocedite površine zadržava svoje pređašnje osobine,

ali nešto južnije, u aluvijalnoj ravni Save, on biva izložen dejstvu podzemnih voda. Ta voda iz lesa ispira karbonatne sastojke i on počinje da se zaglinjava. Tako vremenom nastaje akvatični ili barski les, poznat kao lesoidna glina (Bukurov,Ćurčić, 1990). Od oblika reljefa koji su tipični za eolsku eroziju i akumulaciju ovde se sreću uske izdužene grede i utoleglice između njih ( Petrović, Manojlović, 2003). Hidrohemijskom erozijom, usled lake rastvorljivosti karbonatnih sastojaka dolazi do sleganja terena i nastanka ovalnih udubljenja - predalica ili lesnih vrtača. U holocenu je došlo do formiranja nabora velikog raspona i malih visina. Oni su rezultat blagog izvijanja površine tla jugoistočnog Srema i u prostoru su slabo primetni. Najuočljivji su na lesnom odseku nad Dunavom, koji se proteže od Starog Slankamena sve do Zemuna. Fluvijalni reljef je rasprostranjen na širokoj teritoriji. Za lesnu zaravan, su tipične doline - dolovi, i one su ovde česte. Na lesnoj terasi, koja je južnije, reljef stare aluvijalne ravni Save je pokriven lesom i ima izgled blago zatalasane površine. Na ovoj terasi je očuvan i nekadašnji tok Save - dolina Vranj. Najniži delovi reljefa su oblikovani u holocenu erozivno – akumulativnim radom Save. U reljefu ovog područja izdvajaju se tri jasne geomorfološke celine: lesna zaravan, lesna terasa i aluvijalna ravan Save. Lesna zaravan se pruža ispod južnih padina Fruške gore, spušta sve do visine od 90 metara, da bi potom skoro u potpunosti zatvorila krug oko planine. Duž južnog oboda je primetno šira. Na zapadnoj strani ju je teže uočiti, jer ima izgled blage kose, dok je na istoku izraženija u obliku blagog pregiba. Ispresecana je dolinama brojnih fruškogorskih potoka, koji kreću sa južnog oboda planine. Oni se u podnožju spajaju i u lesu grade tipične doline, koje se nazivaju dolovi. Dolovi se spuštaju prema lesnoj terasi i bočno spajaju sa mnoštvom dolinica, od kojih su jedne poput dolova, a druge imaju blage strane i ovalan poprečni profil. Ovi oblici su rezultat erozije i denudacije, ako i sklonosti lesa da se vertikalno cepa. Istaknuti i tipični oblici u reljefu fruškogorske lesne zaravni jesu predalice – ovalna plitka udubljenja nalik vrtačama u krečnjačkim terenima. Nastaju hemijskom erozijom, ispiranjem kreča i lesnih skladova. Predalica ima na lokalitetima gde je les bogatiji lesom i najčešće su na visinama iznad 100 metara nadmorske visine (Bukurov, Ćurčić, 1990). Lesna terasa je desetak metara niža od lesne zaravni. Granica između ovih geomorfoloških celina je blaga, ali uočljiva. Ona zahvata najveći deo teritorije opštine Ruma – prostor od aluvijalne ravni Save na jugu. Visine terasa variraju od 78 m do 95 m, idući od severa prema jugu. Na zapadu i jugu, granicu između lesne terase i aluvijalne ravni čine odseci i do 30 m visoki, dok ju je istočno teško odrediti, jer je aluvijalna ravan tek malo niža. Na sever od Jarka i Buđanovaca se javlja mnoštvo vrtačastih udubljenja koja su osobenost lesnih zaravni. Nad koritom Save kod Jarka, na samom odseku terase, zapaža se jedna tamnija zona u lesu, koja podseća na smeđe zone na fruškogorskoj lesnoj zaravni ((Bukurov, Ćurčić, 1990).

Slika 2: Bara Trskovača

Dolina toka Vranj je jedan od najznačajnijih makrooblika reljefa lesne terase. Ona počinje na obali Save kod Hrtkovac, seče terasu prema Nikincima, zatim ide granicom lesne terase i aluvijalne ravni i na kraju se jugozapadno od Grabovaca spaja sa Savom. Značajne oblike u reljefu predstavljaju i veće, uske i izdužene depresije, pravca istok – zapad ili jugoistok – severozapad. Dugačke su do 5 km, a široke nekoliko stotina metara. Takve su: Trskovača kod Platčeva, Žabarica kod Klenka i još neke. Uglavnom su zabarene. Aluvijalna ravan se sastoji iz nižeg i višeg i dela. Niža ravan ide duž Save od Hrtkovaca do Klenka i dalje na istok sve od Zemuna. Najšira je na granici sa opštinom Pećinci, oko 4 km. Nije osigurana nasipom, pa je reka Sava prilikom viših vodostaja redovno plavi. Od karakterističnih oblika reljefa na aluvijalnoj ravni zapažaju se uska i dugačka udubljenja, paralelno sa koritom Save, sa gredicama između njih. Ovi mikrooblici su izraženi na delu aluvijalne ravni južno od Grabovaca. Između Nikinaca, Grabovaca i obreža je viši deo aluvijalne ravni, i on je samo malo niži od lesne terase. Od nižeg dela, na jugu, je omeđen, kao i lesna terasa, odsekom visine nekih tri metra. To je u stvari fosilna plavina na kraju korita Vranj.

Slika 3: Bara Trkovača

Atar sela Platičeva leži na Sremskoj lesnoj terasi, a samo njegov najzapadniji kraj ulazi u aluvijalnu ravan Save. Pregib koji je visine od 3 do 5 m, predstavlja granicu ovih dveju geomorfoloških celina. Lesna terasa je ovde visine od 77 do 82 m i blago je zatalasana ((Bukurov, Ćurčić, 1990). Osnovni oblici su gredice i depresije između njih, koje su izdužene u pravcu istok – zapad. To su lesom pokriveni stari rukavci Save sa obalskim gredicama. Mikrooblici reljefa na aluvijalnoj ravni su recentni rukavci Save sa obalskim gredicama. Bara Trskovača je najveća depresija i nalazi se jugoistočno od sela. Područje Platičeva, a samim tim i Bare Trskovače, u geološkom smislu pripada Panonskom basenu. Pretercijarne tvorevine prekrivene su debelom miocenskom i pliocenskom sekvencom (Dimitrijević, 1995). Nakon ove sekvence, prostiru se poligenetske naslage kvartarne starosti, među kojima dominiraju sedimetni lesoidno – barske sekvence, a javljaju se i sedimenti rečne terase. Sedimenti lesoidno – barske sekvence (Ib) rasprostranjeni su duž Bare Trskovača i predstavljaju ih peskovi lesoidnog tipa, alevrit peskovi, alevrit gline mrko sive boje sa gvožđevitim primesama i biljnim detritusom. U završnom ciklusu sedimentacije postoji bočna i vertikalna smena baskih i lesoidnih tvorevina. Debljina im varira do 30 m. Naslage rečne terase reke Save, rasprostranjene su na području samog naselja, a takođe i severno i južno od Bare Trskovače, a izgrađuju ih peskovi, peskovite gline i ređe šljunkovi. Šljunkoviti materijal je drinskog porekla, pretaložen tokom novije geološke istorije. Debljina ovih sedimenata iznosi od 5 do 10 m.

1.1.2. Pedološke karakteristike Sastav zemljišta je rezultat uzajamnog delovanja abiotičkih i biotičkih faktora, kao što su geološki sastav, zemljište, reljef, klima, hidrološke prilike, vegetacija, mikroorganizmi i slično. Provladava shvatanje (Stebut, 1950) da je zemljište orgonalna tvorevina nastala uticajem klime i vegetacije, a između raznih tipova, vrsta i varijeteta postoji genetska veza. Klima, vegetacija kao najvažniji pedogeni faktori javljaju se u vidu pojaseva ili zona. Iz tog razloga se i određena zemljišta, koja su klimatogena isto tako javljaju. Pedološki pokrivač Bare Trskovače gradi močvarno – glejno zemljište. Na višim terenima oko bare razvijena je ritska crnica beskarbonatna i gajnače, dok je solođ manje zastupljen. Močvarno – glejno zemljište formira se na niskom revnom terenu pod uticajem vodenih površina i pripada hidromorfnom redu. Razvija se uz bare i u njima, gde je zemljište tokom cele godine prevlaženo. Uglavnom je glinovitog sastva. Za vreme suše ono puca. Na ovom tipu zemljišta uspeva močvarna vegetacija, naročito tršćaci (Živković i dr.,1972). Ritska crnica beskarbonatna nastaje prevlaživanjem zemljišta podzemnim vodama i poplavnim vodama, a pripada teško glinovitom zemljištu, aluvijalni nanos ili promenjeni les čine njenu geološku podlogu.

1.1.3. Hidrološke odlike Rasprostranjenje stena sa različitom strukturom poroznosti, granulacijom, stepenom zaglinjenosti i drugim karakteristikama na teritoriji zaštićenog područja uslovilo je složenost hidrogeoloških odnosa istraženog terena. Na osnovu hidrodinamičkih uslova i rasprostranjenja u horizonatlnoj, odnosno vertikalnoj ravni posmatranja izdvojenih litoloških članova razvijen je zbijeni tip izdani u kvartarnim sedimentima. Zbijeni tip izdani na istraženom području je dominantno rasprostranjen, s obzirom da razvijene naslage koje karakteriše intergranularni tip poroznosti. I pored toga, ipak postoje razlike među izdanima koje se ogledaju u vodonosnosti , koeficijentu filtracije i karakteru nivoa podzemnih voda. Zbijeni tip izdani, koji se formora u sedimentima lesoidno – barske sekvence, nema povoljne filtracione karakterisitke usled velikog procentualnog učešća glinovitih, kao i čestica veoma fine granulacije. U ovim sedimentima zbog toga nastaju zabarivanje, ali oni predstavljaju zaštitu vodoosnim horizontima iz kojih se vrši vodosnadbevanje.

Prihranjivanje izdani vrši se infiltracijom atmosferskih i površinskih voda. Dreniranje izdani vrši se prirodno preko ostataka fosilnih korita, Bare Trskovače, kopanih bunara za individualno vodosnadbevanje ili javnih izvorišta.

Slika 4: Kanal na Bari Trskovača

Za teritoriju zaštićenog područja Bara Trskovača, s obzirom na izuzetnu otkrivenost sedimenata i razvijenu poroznost, na osnovu dostupnih podataka i sprovedene analize, ako preliminarno zoniranje u smislu zaštite hidrogeološke sredine, neodvojive komponente staništa, izdvojeni su kao: - izuzetno ranjivi: ostaci fosilnih tokova, izdanska oka i drenažna mreža; - visoko ranjivi: naslage rečne terase; - niske ranjivosti: sedimenti lesoidno barske sekvence. Bara Trskovača predstavlja prirodnu depresiju, dužine oko 3 km. Blizina reke Save i Specijalnog rezervata prirode „Obedska bara“ uslovljava povezanost vodnog režima.

Na lokalitetu su prokopani kanali: Veliki kanal uz Grabovački put, Srednji kanal u koji se ulivaju drenažni kanali ukopani u zemlju na kojoj su razvijena utrina i močvarna vegetacija, kao dva kanala koja idu uz put koji vodi poprečno kroz Trskovaču. U blizini je i kanal Mali Vranjac, te Vranjski kanal na kojem je ustava. On je direktno povezan sa rekom Savom. Zatim i kanal koji ide iz Srednjeg kanala ka crpnoj stanici. I od nje do Velikog kanala. Na Trskovači postoje prirodni izvori, tkz. izvorci, koji omogućavaju stalni priliv sveže izvorske vode tokom cele godine. 1.1.4. Klima Klima ovog dela Srema se formira pod jakim uticajem vazduših masa koje prodiru sa Atlanskog okeana i slabijih uticaja Jadranskog i Egejskog mora i okolnih planinskih oblasti i istočnoevropske nizije. Njen karakter određuju i geografski položaj u sredini umerenog pojasa, nadmorska visina, geološki sastav tla, hidrološke i biogeografske prilike, kao lokalni klimatski modifikatori. Klima na teritoriji čitave opštine Ruma, u čijim okvirima je i Bara Trskovača, analizirana je na osnovu podataka meteoroloških stanica u Sremskoj Mitrovici, Šapcu, Beogradu i na Gladnošu, kao i kišomernih stanica u Rumi i Hrtkovcima u periodu od 1951- 1970. godine. Srednja godišnja temperatura ovog dela Srema je prema tim podacima 11,30C. Temperaturni pokazatelji ukazuju da je karakter klimata ovog dela Srema, blizak kontinentalnom. Za srednje temperature teritorije opštine Ruma uzet je prosek četiri obližnje meteorološke stanice. Srednje zimske temperature su bile 0,70C, prolećne 11,20C, letnje 20,80C i srednje jesenje 12,10C. Prelaz između leta i jeseni je blag i jesen je toplija od proleća, a smena jeseni i zime je nagla. Januar je najhladniji i jedini mesec sa negativnom temperaturom (-10C), a juli je najtopliji (21,40C). Vlažnost vazduha ima uticaja na kondezaciju pare u vazduhu, obrazovanje magle, oblaka, kiše, snega i slično. Najpogodniji pokazatelj iznosa ove pojave , u klimatološkim razmatranjima jeste relativna vlažnost (Dukuć,1977). Godišnji prosek relativne vlažnosti vazduha u periodu od 1951-1970. godine iznosio je 79%, a 78% prema nekompletnim podacima u Šapcu (Bukurov, Ćurčić, 1990). Kao granica suvog i vlažnog vazduha na ovom prostoru se uzima vrednost od 74%, tako da je u proseku u toku godine vazduh suv jedino u aprilu i junu. Oblačnost ima značajan uticaj na osunčavanje i izračivanje zemljišta, pa je zato bitan modifikator kolebanja temperature (Dukić, 1977). Srednja godišnja oblačnost za Sremsku Mitrovicu je 5,8 desetina neba i ona varira od 3,8 desetina u avgustu do 7,6 desetina u decembru ( Bukurov, Ćurčić,1990). Sremska Mitrovica ima prosečno u godini 108,6 dana sa velikom pokrivenošću neba, najčešće u toku zime. Vedrih dana u proseku iam 58,9 u godini i oni su uglavnom u toku leta.

Padavine u jedan od osnovnih klimatskih elemenata. Njihova uloga je osobeno u seoskim (agrarnim) sredinama kakvo je Platičevo i čitavo područje opštine Ruma. Prosek godišnjih količina padavina je na ovom prostoru u rasponu od 630 do 701 mm. Na prostoru rumske opštine se nalaze samo dve kišomerne stanice.jedna u Rumi, a druga u Hrtkovcima i na njima prosečno padne 663 mm, odnosno 701 mm atmosferskih taloga. Kada se posmatra samo raspored padavina po godišnjim dobima, stiče se utisak da je on prilično ravnomeran. Tako se u zimu prosečno izluči 173 mm (26,1%) padavina, u proleće 160 mm (24,1%), u letnjoj sezono 203 mm (30,6%) i u jesen 127 mm (19,2%), (Bukurov, Ćurčić, 1990). Najobimnije padavine su u junu i julu, a najslabije pred kraj leta i pšočetkom jeseni. Sneg pada od novembra do aprila, a snežni pokrivač se u proseku održava 26,7 dana. Grad u proseku pada jednom u godini između marta i avgusta, najčešće u maju i junu. 1.1.5. Flora Današnji izgled stanja prirodne vegetacije na Bari Trskovači posledica je velikih meliorativnih zahvata na samoj bari, kao i hidroloških faktora. Flora zaštićenog staništa Bara Trskovača do sada nije posebno istraživana. Jedini podaci o flori predstavljaju terenski podaci Zavoda, RJ Novi Sad, tokom 2004, 2005. i 2006. godine. Ovi podaci se ne mogu smatrati konačnim, nepotpuni su jer kompleksna floristička istraživanja do sada nisu sprovedena. Od biljnih vrsta karakterističnih za močvarne ekosisteme utvrđeno je veće prisustvo trske (Phragmites communis), zuke (Schoenoplectus lacuster), nekoliko vrsta oštrica iz roda Carex, vrbičica (Lythrum salicaria), vrste roda Juncus sp. (sita), prolevak (Gratiola officinalis), gorčik (Sonchus sp.), konopljuša (Eupatorium canabinum), rodinjak (Inula britanica), noćurak (Epilobium palustre), ladolež (Calystegia sepium), gavez (Symphytum officinale), kupina (Rubus caesius), preslica (Equisetum arvense), kozji rogovi (Bidens tripatitus), beli slez (Malva silvestris) i druge biljne vrste koje ukazuju na vlažno stanište. Od vrsta širokog rasprostranjenja ižraženo je prisustvo kozmopolita: Alisma plantago – aquatica, Cerartophyllum demesum, Lemna minor, Lemna trisulca, Phragmites communis, Poa annua, Poa trivialis, Potamogeton crispus, Schoenoplectus lacustris, Spirodela polyrrhiza i Typha latifolia. Od vrsta stranog porekla najčešće je Asclepias syriaca (cigansko perje), Aster lanceolatus (zvezda) i Stenactis annua. Takođe česta vrsta je i ambrozija, koja se kao korov proširila na parlozima. Ove vrste su i invazivne i zbog toga je neophodno raditi na njihovom suzbijanju.

1.1.6. Vegetacija

Usled meliorativnih zahvata sedamdesetih godina prošlog veka biljni pokrivač Bare Trskovače je gotovo u potpunosti izmenjen. Izvorna vegetacija pretrpela je, a i danas trpi, značajne promene. Nekada je na bari bila razvijena samo močvarna i vodena vegetacija, koja je danas očuvana u kanalima, a fragmentarno se javlja močvarna vegetacija i na utrinama (trsci, ševari, šaševi), što ukazuje na visok nivo podzemnih voda, kao i duže zadržavanje površinskih voda u prolećnom i jesenjem periodu. Vodena vegetacija je razvijena u svim kanalima na Trskovači u kanalima sliva Vranj. Vodena vegetacija sadržana je u dve klase Lemenetea minoris i Ceratophylletea. Klasa Lemenetea minoris predstavljena je jednim redom Lemnetalia minoris koji je utvrđen u Srednjoj Evropi, a obuhvata široko rasprostranjene zajednice vodenih sočivica, poreklom iz borealnog regiona, u kojem preovladavaju vrste iz poreodice sočivica Lemnaceae. Sveza Lemnion minoris objedinjuje slobodno plivajuće zajednice vodenih sočivica koje se razvijaju na površini vode. Unutar ove sveze na Bari Trskovača izdvojena je fitocenoza Lemno minoris – Spirodeletum polyrrhizae. Ova zajednica obrasta slobodnu površinu sporotekućih voda u kanalima izgrađujući zeleni tepih. Bioindikatori plitke, dobro prosvetljene i tofogene vode. Menja svetlosni i temperaturni režim staništa, nakon prestanka vegetacijskog perioda obogaćuje vodu organskim materijama i biogenim elementima. Zajednica je tolerantna na umerenu eutrofizaciju, malu količinu soli, slabu zamućenost i povremeno letnje isušivanje. Ne podnosi vodene talase i prepoznatljivo zagađenje organskim vodama. Sveza zajednica „trobrazde“ sočivice Lemnion tresulcae obuhvata plivajuće zajednice koje se razvijaju neposredno na i ispod površine vode stajaćih i sporotekućih voda. Fitocenoza Lemnetum minori – trisulcae je vezana za čiste i bistre sporotekuće vode dubine veće od 20 cm, koje imaju muljevitu ili glibovitu podlogu. Pretežno su zastupljene vode umereno bogate hranljivim materijama, koje su blago kisele do neutralne. Otporna je na zasenjenje i zimsku hladnoću, a ne podnosi zamućenje vode, zagađenje vidljivu eutofizaciju i isušivanje tokom leta. Ova zajednica predstavlja osetljivu fitocenozu, jer je indikator čistih i bistrih voda. Sastojine ove zajednice u kanalima na Trskovači javljaju se fragmentarno. Klasa Ceratophylletea objedinjuje zajednice u kojima edifikatorsku ulogu imaju vrste roda Ceratophyllum, Hydrocharis i Stratiotes. Red Ceratophylletalia obuhvata zajednice kojima edifikatorski karakter određuju vrste roda Ceratophyllum. One lebde ispod površine vode, imaju izdanke duge 30-100 cm, sa „nemirnim listovima“ podeljenim u vidu „viljuške“ i gusto obrasli. Sastojine Potamogetono – Ceratophylletum demersi javljaju se sporadično, a najrazvijenije su u velikom kanalu koji vodi prema crpnoj stanici. U vertikalnom pogledu pružaju se od dna do površine vode, a optimum ima tokom letnjih meseci. U vreme punog razvoja, drezga gradi podvodne livade što za posledicu ima usporavanaje kretanja vode, smanjenje protočnosti i stvaranje čepova. Drezga je agresivna vrsta koja visoko kompetitivnom sposobnošću reguliše razvoj i

opstanak drugih vrsta i brzo osvaja nova staništa. Preferira bazična i vode bogate hranjivim materijama, dubine od 0,6 – 4 m. Uz kanale je fragmentarno razvijena zajednca trske Phragnitetum communis u kojoj dominira trska (Phragmites communis). Veće površine pod trskom se nalaze na delovima utrina ili oranica gde su mikrodepresije i zemljište je natopljeno sa vodom tokom dužeg perioda. Ova zajednica je sekunadarno nastala, struktura joj je izmenjena, ali pre hidrotehničkih radova predstavljala je prirodnu i široko rasprostranjenu fitocenozu na Bari Trskovači. Zajednica širokolisnog rogoza Typhetum latifoliae raste na utrini gde je viši nivo podzemnih voda i voda se duže zadržava na podlozi. Na višim delovima kanala razvijena je žbunasta vegetacija. To je i najdominantnija močvarna zajednica koja se sekundarno razvila na Trskovači nakon meliorativnih radova. Pored širokolisnog rogaza u sastojnama na Trskovači prisutna je močvarna perunika (Iris pseudoacorus), velika žablja trava (Senecio erucifolius), zvezdan (Aster lanceolatus). Sastojne se odlikuju jednoslojnom strukturom, malim brojem vrsta, homogenošću, gustim sklopom i velikom pokrivenošću. Sezonska dinamika nije izražena. Prisustvo močvarne vegetacije na utrinama (trsci, ševari) ukazuju na visok nivo podzemnih voda kao i zadržavanje površinskih voda u prolećnom i jesenjem periodu. Ovako stanje ukazuje da je područje Trskovače, i pored izvršenih hidromeliorativnih radova (drenaža, crpna stanica, kanali), zadržao karakteristične osobine vodenih i močvarnih ekosistema. Oko okolnih oranica zastupljeni su i korovi. Najzastupljenija je ambrozija (Ambrosia artemisiifolia), vrsta sa Crne liste, tj. invazivna vrsta koja se vrlo brzo širi i koju je potrebno suzbijati. Ova vrsta poreklom je iz Amerike i jedan je od najvećih alergenata. U mnogim državama donešen je i zakon o njenom suzbijanju, a na tome se radi i kod nas. Prisutne su: Abutilon theophrasti, Chenopodim album, Artemisia vulgaris, Datura stramonim i dr. Na jednom delu u blizini crpne stanice razvijene su žbunaste grupacije vrbe (Salix cinerea). 1.1.7. Fauna beskičmenjaka Zaštićen prostor obiluje vlažnim staništima. Ovako bogatstvo vodene i močvarne vegetacije prati odgovarajuća fauna insekata, koja uslove staništa pre svega koristi za razvoj i ishranu. Utvrđeno je prisustvo vodenih stenica iz familija Gerridae i Nepidae. Takođe, prisutne su izvesne vrste vodenih tvrdokrilaca (Coleoptera). Sve su ovo grabljive (predatorske) vrste koje između ostalog imaju ulogu u reguisanju brojnosti manjih akvatičnih zglavkara, pa samim tim i komaraca. Red vilinih konjica (Odonata) na Trskovači je prilično dominantan. Utvrđeno je devet vrsta vilinih konjica koji obitavaju na ovom prostoru, što čini 15% od ukupnog

broja poznatih vrsta u Srbiji. Među retkim, međunarodno ugroženim vrstama izdvaja se Ophiogomphus cecilia. Vrsta je rasprostranjena od Srednje Evrope i Skandinavije do Centralne Azije. U zapadnim i južnim delovima evropskog kontinenta vrsta je ograničena na izolovane populacije. Centar rasprostranjenja nalazi se u Istočnoj Evropi. Danas je i u Srednjoj Evropi fragmentirano raspoređena, čak i u nekim zemljama na ivici istrebljenja. Vrsta je ugrožena širom sveta. Najveći uzrok ugrožavanja vrste je širenje agrarnih površina, tj. uništavanje prirodnih staništa. Navedena je u Aneksima II i IV Konvencije o zaštiti staništa EU, kao i na spisku Bernske konvencije (Vonwil, 2000).

Slika 5: Ophiogomphus cecilia Na području Bare Trskovače utvrđeni su predstavnici familije Aeshnidae, Gomphidae, Calopterygidae, Coenagrionidae i Libellulidae. Predstavnici poslednje dve familije prisutni su sa većim brojem vrsta i masovnijom brojnošću u okviru pojedinačne vrste i pokazuju toleranciju prema veoma velikom stepenu organskog zagađenja. Ostale familije utvrđene na ovom terenu zabeležene su sporadično i često sa po jednom jedinkom, a one imaju izuzetno nisku toleranciju prema organskom zagađenju. Na Trskovači primećene je ženka Ophiogomphus cecilia, ugrožena na svetskom nivou sa veoma niskom tolerancijom prema organskom zagađenju, prilikom polaganja jaja na flotantnu vegetaciju. Iz ovog proizilazi zaključak da u Bari Trskovači i kanalu Mali Vranj postoji izvesno organsko zagađenje, ali ne naročito veliko. Prostor je oivičen agrobiocenozama što ukazuje na povremeno spiranje hemijskih preparata (pesticida), koji se obilato koriste u poljoprivredi. Stoga je veoma interesntno sagledati prisustvo insekata indikatorskih vrsta prisustva zagađenja. Prisustvo i brojnost pojedinih vrsta vilinih konjica (Odonata) može ukazivati na stanje kvaliteta ekosistema.

1.1.8. Fauna riba Sastav ribljeg fonda na području Bare Trskovače procenjivan je na osnovu ekperimetalnog izlova tokom letnjeg perioda i to na istim profilima na kojima su vršene analize abiotičkih i biotičkih parametara. Osim izlova mrežama, sastav ribljeg fonda je procenjivan i na osnovu kvalitetivnog elektroribolova u toku 2006. godine. Tabela 1.: Registrovane vrste riba na Bari Trskovači familija Esocidae Cyprinidae

Gobiidae

vrsta Esox lucius Carassius auratus Carassius carassius Rutilus rutilus Tinca tinca Neogobius marmoratus

domaći naziv štukа srebrni kаrаš, bаbuškа zlаtni kаrаš bodorkа linjаk glаvoč, ružicа

Na osnovu Pravilnika o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta („Sl. Glasnik RS“, br. 5/2010) i Naredbi o merama za očuvanje i zaštitu ribljeg fonda („Sl. Glasnik RS“, br. 104/2009 i 49/2010), ustanovljene su mere koje se odnose na period lovostaja i minimalnu dozvoljenu veličinu ulovljenih riba na Bari Trskovača: štuka (Esox lucius), zlatni karaš (Carassius carassius) i linjak (Tinca tinca). Minimalna veličina ulovljene štuke je 40 cm, a privremena zabrana ulova je u periodu od 1. februara do 31. marta. Ukoliko se ulovi štuka ispod navedene veličine, mora se vratiti u ribolovnu vodu sa što manje oštećenja.Takođe, u skladu sa pomenutim Pravilnikom i Naredbom, uspostavljena je trajna zabrana ulova zlatnog karaša i linjaka, kao strogo zaštićenih vrsta.

Slika 6: Zlatni karaš

Analizom rezultata konstatovano je 6 ribljih vrsta u Trskovači. Izuzetno su jake i stabilne populacije linjaka i karaša, takođe prisutna je štuka, babuška, bodorka, glavoč (ružica). Iako je samo karaš u Srbiji od strane mnogih ihtiologa procenjen kao ranjiva vrsta, evidentno je da su i populacije linajka, posebno južno od Save i Dunava u konstantnom opadanju. Održavanjem visokih voda u periodu mresta, na pojedinim depresijama, stvorile bi se mogućnosti formiranja dodatnih mrestilišta karaša i linjaka što bi uz ubacivanje matica omogućilo stvaranje ekstnezivnih ribljih plodišta.

Slika 7: Linjak 1.1.9. Fauna vodozemaca i gmizavaca Prostor okoline Bare Trskovače je zbog plodnog zemljišta i intezivne poljoprivredne proizvodnje pod izuzetno jakim antropogenim uticajem, pa preostala staništa predstavljaju poslednji refugijum za ne mali broj vrsta vodozemaca i gmizavaca. Značaj vodozemaca i gmizavaca na ovim staništima proističe iz mnogobrojno uzajamno isprepletenih odnosa koji vladaju u ovim specifičnim i izuzetno ranjivim ekosistemima. Vodozemci i gmizavci predstavljaju izvor hrane za mnoge vrste zaštićenih ptica, a takođe predstavljaju i značajne regulatore brojnosti faune beskičemenjaka, naročito insekata (Džukić,1995). Na području Bare Trskovače zabeleženo je sedam vrsta vodozemaca, što čini 30% od ukupno 23 vrste koje su zabeležene na teritoriji Republike Srbije. Najzastupljenije vrste vodozemaca su: crvenotrbi mukač, obična krastača, gatalinka, evropska jestiva žaba, mala zelena žaba, velika zelena žaba i šumska žaba. Mala zelena žaba, velika zelena žaba i zelena žaba su zaštićene Pravilnikom o proglašenju strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva ( Sl. Glasnik RS 5/10). Stanje populacije vrsta vodozemaca u direktnoj je vezi sa stanjem akvatičnih biotopa koji su im neophodni za normalno odvijanje životnih ciklusa.

Na ovam lokalitetu zabeleženo je i 5 vrsta gmizavaca, što čini 22,7% od ukupno 22 vrste koje su zabeležene na teritoriji Republike Srbije (Dobretić,2001). Zabeležene su: Emys orbicularis (barska kornjača), Lacerta agilis (livadski sivi gušter), Lacerta viridis (zelembać), Podarcis muralis (zidni gušter) i Natriks natriks (belouška). Određeni broj vrsta vodozemaca i gmizavaca, koje žive na zaštićenom području značajne su u međunarodnim i nacionalnim razmerama. Važan faktor velike raznovrsnosti vodozemaca i gmizavaca je prisustvo različitih tipova staništa na ovom, relativno malom prostoru. Na ovom prostoru su mozaično raspoređeni različiti tipovi staništa, koji čine nedeljivu celinu značajno za dalje očuvanje diverziteta faune vodozemaca i gmizavaca. Naročito je značajna šira priobalna zona oko vode, koja predstavlja jedino mesto gde gmizavci (bilo da su više vezani za vodu kao barska kornjača ili belouška, ili da nisu uopšte vezani za vodu kao sve vrste guštera) mogu uspešno da završe svoj reproduktivni ciklus, odnosno da polože jaja i jedino mesto gde mogu da prezime. Među navedenim vrstama vodozemaca i gmizavaca 50 % je zaštićeno zakonom kao strogo zaštićene vrste, ali bez obzira na važeći status zaštite, sve navedene vrste predstavljaju u lancu ishrane, značajnu kariku funkcionisanja postojećih ekosistema i uslov opstanka velikog broja vrsat ptica i sisara, pa čak i brojnih prirodnih vrednosti svrstanih u nacionalne i međunarodne Crvene Liste kao retke i ugrožene vrste. Radi očuvanja raznolikosti vrsta vodozemaca i gmizavaca, njihovog prostornog rasporeda i dinamike njihovih populacija, neophodno je očuvati i unapređivati raznovrsnost staništa Bare Trskovače. 1.1.10. Fauna ptica Iz dosadašnjih istraživanja faune ptica Trskovače i bliže okoline vidi se oskudnost podataka i slaba pokrivenost prostora. To ukazuje na neophodnost inteziviranja istraživanja u budućnosti, uz preduzimanje adekvatnih mera zaštite, pre svega u odnosu na restauraciju plavnih zona i uspostavljanja tradicionalnih vidova korišćenja prostor. Do sada utvrđena fauna uže zone Trskovače koja obuhvata oko 200 ha površine, broji 72 vrste ptica. Ovaj relativno skromni broj vrsta je odraz relativno male površine područja, ali i njegove nedovoljne istraženosti. Vrste ptica na Trskovači su: mali gnjurac, gak, velika bela čaplja, mala bela čaplja, mrka čaplja, siva čaplja, kašikara, bela roda, crna roda, lisasta guska, patka gluvara, osičar, orao belorepan, jastreb, kobac, mišar, eja močvarica, vetruška, soko lastavičar, jarebica, prepelica, fazan, barska kokica, crna liska, ždral, vivak, sprudnik ubojica, sprudni migavac, zelenonogi sprudnik, barska šljuka, golub grivnjaš, grlica, gugutka, kukavica, pčelarica, veliki detlić, poljska ševa, ćubasta ševa, seoska lasta, gradska lasta, bregunica, šumska trepteljka, bela pliska, žuta pliska, mali slavuj, crni kos, drozd pevač, crnoglava travarka, trstenjak mlakar, obična grmuša, grmuša čavrljanka, crnoglava grmuša, običan zviždak, brezov zviždak, plava senica, velika senica, vuga, rusi svračak, veliki svračak, kreja, svraka, siva vrana, gavran, čvorak,

domaći vrabac, poljski vrabac, zeba, češljugar, zelentraka, batokljun, strnadica žutovoljka i velika stanarica. Ornitofauna Trskovače je u prošlosti bila posebno značajna zbog prisustva mešovite kolonije čaplji, kao i drugih ptica barskih staništa. U savremeno doba ornitološki značaj ovog područja je manji, usled isušivanja glavnog barskog kompleksa i povremenog preoravanja. Potencijalno, Trskovača predstavlja značajno stanište ptica. Ukoliko se revitalizuje nekadašnja vodena staništa, može se očekivati povratak gnezdeće i migratorne ornitofaune. Povoljni uslovi za to su velika prilagodljivost barskih ptica, blizina Obedske bare i šume Pavlaka u neposrednom okruženju Trskovače. Na Trskovači su registrovane 53 strogo zaštićene vrste (Pravilnik o proglašenju i zaštiti strogo zaštićenih i zaštićenih divljih vrsta biljaka, životinja i gljiva; Sl. Glasnik RS 5/2010). Među njima najvažnije je istaći belorepana (Haliaeetus albicilla), mrku čaplju (Ardea purpurea) i crnu rodu (Ciconia nigra) kao lutalice i trstenjaka mlakara (Acrocephalus palustris), vugu (Oriolus oriolus), crnoglavu travarku (Saxicola torquata) i žutu plisku (Motacilla flava) kao gnezdarice. 1.1.11. Fauna sisara Prostor Bare Trskovače predstavlja kompleks vlažnih i vodenih staništa, pa je i fauna sisara predstavljena vrstama koje su vezane za vodu. Kako je ceo prostor pod jakim antropogenim uticajem, staništa Bare Trskovače su od vitalnog značaja za mnoge vrste sisara. Položaj i blizina Specijalnog rezervata prirode „Obedska bara“ sa koga emigriraju vrste daju ovom prostoru još veći značaj. Na širem prostoru Bare Trskovače prebivaju vrste koje nisu vezane za specifična staništa, a relativno su česte. Među vrstama bubojeda (Insectivora) utvrđeno je prisustvo ježa (Erinaceus concolor) i krtice (Talpa europaea).

Od predstavnika reda glodara (Rodentia) srećemo vevericu (Sciurus vulgaris), (Petrović, 1992). Povoljne stanišne uslove nalazi bizamski pacov (Ondatra zibethica), dok je za močvarni deo staništa vodene voluharice (Arvicola terestris). Kako su oko Bare Trskovače obradive površine pod poljoprivrednim kulturama prisutana je poljska voluharica (Microtus arvalis). Blizina naselja uzrokuje prisustvo vrsta kao što su kućni miš (Mus musculus) i sivi pacov (Rattus norvegicus). Ishranom i gradnjom gnezda za vodu je vezana vidra (Lutra lutra). Bogatstvo i raznovrsnost ihtiofaune omogućavaju prisustvo stabilne populacije vidre. Veza Bare Trskovače sa Obedskom barom preko kanala Veliki Vranj na kojem takođe žive vidre, obezbeđuje nesmetanu migraciju jedinki. Ova veza je omogućila i prisustvo dabra (Castro fiber) na području Trskovače, koji je verovatno migrirao sa područje Obedske bare. Iz reda zveri na prostoru Bare Trskovače živi jazavac (Meles meles), često se sreće

lasica (Mustela nivalis) i tvor (Mustela putorius). U okolnim šumama viđa se divlja mačka (Felis silvestris), strogo zaštićena vrsta na području Vojvodine. Iz porodice pasa zastupljena je lisica (Vulpes vulpes). Na širem prostoru Bare Trskovače od lovne divljači prisutan je zec (Lepus europaeus), dok se srna (Capreolus capreolus) sreće samo u prolazu. Češća je divlja svinja (Sus srofa) koja živi u šumama oko Bare Trskovače i u periodu proleće – jesen često boravi na bari. 1.1.12. Predeone odlike Bare Trskovača Bara Trsovača predstavlja jednu od većih bara koje se nalaze u plavnom području reke Save kroz Srbiju. Nalazi se u ravnom nizijskom delu donjeg Srema, iznad kojeg se izdižu obronci Fruške gore i nazire planina Cer u Mačvi. Zbog intezivne poljoprivrede ostaci vlažnih staništa su izrazito fragmentisani. Zaštićeno stanište „Bara Trskovača“ obuhvata izolovane ostatke vlažnih staništa smeštenih unutar dugačke depresije po kojoj i oko koje je uspostavljena kanalska mreža. Meliorativni kanali predstavljaju ekološke koridore, koji omogućavaju sezonsko kretanje vrsta između agrarnih površina i Bare Trskovače. Na nešto višem terenu nalaze se kvalitetno obradive površine zasejane poljoprivrednim kulturama (kukuruz i pšenica). Od Trskovače prema Obedskoj bari nalaze se ostaci livada koje se nadovezuju na šumu Pavlaku. Ove livade, kao i kanal Veliki Vranj, imaju ulogu ekološkog koridora povezuujući Trskovaču sa Obedskom barom.

Slika 8: Poprečni kanal

Uspostavljanje kanalske mreže sedamdesetih godina prošlog veka sve je više izražen antropogeni uticaj na prirodne procese koji se odvijaju na ovom prostoru. Bara Trskovača, zajedno sa rekom Savom i SRP „Obedskom barom“ čini ekološku celinu, kompleks bliskih i međusobno povezanih vlažnih staništa.

1.1.13. Ekološki koridor Zaštićeno područje „Bara Trskovača“ zajedno sa ostacima prirodnih vlažnih, livadskih i šumskih staništa ima značaj kao ekološki koridor. Sama bara predstavlja vlažno stanište koje omogućava razbacanim populacijama sitnih i manje pokretnih vrsta (vodozemaca) regiona međusobnu izmenu genetskog materijala. Ove vrste nisu u stanju da prelaze daljinu veću od 2 – 3 km, ali koriste baru kao stanište za razmnožavanje. Razmena genetskog materijala se odvija putem disperzije mladih jedinki. Za pokretljive vrste, koje su u stanju da migriraju preko poljoprivrednih površina, Bara Trskovača predstavlja mesto za odmor i ishranu koridora tipa „sa kamena na kamen“. Ekološki koridori omogućavaju odvijanje sezonskih migracija i razmenu genetskog materijala između delimično izolovanih i / ili prostorno udaljenih staništa. Reka Sava predstavlja ekološki koridor od međunarodnog zanačaja, obezbeđujući komunikaciju vrsta između zaštićenih prirodnih dobara koji se nalaze uz Savu i pritoke. Očuvanje prohodnosti ovog koridora koju stvaraju ostaci vlažnih staništa povezanih mrežom meliorativnih kanala je od prioritetnog značaja za dugoročni opstanak biološke raznovrsnosti na lokalnom i regionalnom nivou. Jedna od najboljih načina očuvanja globalnog biodiverziteta predstavlja uspostavljanje ekološke mreže, kao funkcionalne mreže koju čine zaštićena prirodna dobra, ostaci prirodnih staništa i ekološki koridori. Područja predviđena za revitalizaciju, promenom namene korišćenja vraćaju se u prirodnije stanje od sadašnjeg, a mogu biti i deo ekološke mreže. Oko prirodnih staništa i ekoloških koridora formira se pufer pojas, koji služi za ublažavanje negativnih antropogenih uticaja. 1.1.14. Temeljne vrednosti prirodnog dobra Bаrа Trskovаčа je prirodnа depresijа, površine oko 180 ha, oko koje se, nа višem terenu, nаlаze poljoprivredne površine, kаo i šume Bаrаdinci, Lošinci, Pаvlаkа i Kаrаkušа. Ove šume se nаdovezuju i nа SRP „Obedskа bаrа“ i reku Sаvu. Kroz bаru i oko nje je izgrаđen sistem kаnаlа „Vrаnj“ koji je povezаn sа rekom Sаvom. Nа Trskovаči postoje prirodni izvori, tzv. izvorci, koji nikаdа ne presušuju. Bаrа imа ulogu ekološkog koridorа i omogućаvа kominikаcuju, kаko kopnenim, tаko i vodenim vrstаmа. Predstаvljа izdvojeni i celoviti poluprirodni ekosistem nаstаo međudejstvom snаge prirode i čovekа. Nа osnovu literаturnih podаtаkа, fotodokumentаcije i iskаzа lovаcа Bаrа Trskovаčа je predstljаvljаlа reprezentаtivаn vodeni i močvаrni ekosistem u kojem su živele mnoge vrste životinjа. Rаskošni tršćаci i ševаri pružаli su zаštitu visokoj divljаči kojа je iz obližnjih šumа dolаzilа nа pojilo. I dаnаs se viđаju srne. Bаrа Trskovаčа bilа je

poznаtа po bogаtstvu bаrskih pticа. Do polovine prošlog vekа bаru je nаseljаvаlа brojnа mešovitа kolonijа čаplji, u kojoj su gnezdile čаpljа kаšikаrа (Platalea leucorodia), gаk (Nyctycorax nyctycorax), mrkа čаpljа (Ardea purpurea) i mаlа belа čаpljа (Egretta garzetta). Gnezdilo se i nekoliko vrstа pаtаkа (Anatidae), а nаvrаćаle su i crne rode (Ciconia nigra). S obzirom dа zbog izvorа jedаn deo bаre ne ledi, ni po nаjvećoj zimi, bаrа je bilа znаčаjno zimovаlište bаrskih pticа. Tokom seobe ovde su nаvrаćаli sivi ždrаlovi (Grus grus), koji se i dаnаs se viđаju, crne rode (Ciconia nigra) i divlje guske (Anser anser). Sve nаvedene vrste pticа su u Prаvilniku o proglаšenju i zаštiti strogo zаštićenih i zаštićenih divljih,vrstа biljаkа, životinjа i gljivа ( “Sl. Glаsnik RS”, 05/2010). Postojeći kаnаli zаmenili su prirodnа stаništа vodenim vrstаmа, tаko dа se u Trskovаči nаlаzi jednа od bogаtijih populаcijа ribа linjаkа i zlаtnog kаrаšа u Srbiji. Merenjimа je utvrđen dobаr kvаlitet vodа, а pretpostаvljа se dа se u kаnаlimа nаlаze i rаkovi Astacus astacus i Austropotamobius torrentinum, indikаtorske vrste svežih, čistih vodа bogаtih kiseonikom. Nаjznаčаjniju prirodnu vrednost čini očuvаno stаnište i mrestilište аutohtonih vrstа ribа, zlаtnog kаrаšа i linjаkа, koje kаrаkterišu nа Trskovаči jаke i stаbilne populаcije. Nа Trskovаči postoje prirodni izvori, koji omogućаvаju stаlni priliv sveže vode, а tokom zime služe kаo pojilo.

1.1.15. Kulturno – istorijske odlike Platičevo se prvi put pominje 1366. godine pod imenom Fenberek, da bi vremenom menjalo naziv sve do 1426. godine, kada je zapisano kao Fenberek Nomine Palaticho. Kao posed u srednjem veku, naselje se nalazilo u vlasništvu sremskomitrovačkog spahiluka. Kasnije je menjalo vlasnika, pa je verovatno, kao i mnoga druga mesta u donjem Sremu, bilo u posedu srpske srednjovekovne porodice Lazarević – Vranković. Posle ovog vremena, pa sve do kraja 17. veka ovede nema podataka o naselju. Tek tada se na ovom prostoru pominje naseobina pod današnjim imenom. Prva pravoslavna crkva podignuta je oko 1745. godine, a bila pletara, oblepljena blatom. Godine 1775. izgrađena je sadašnja crkva od čvrstog građevinskog materijala. Završena je 1778. godine. Od svog osnivanja posvećena je arhistratigu Gavrilu, kada na dan 26. jula crkva slavi svoju slavu. Danas ova građevina predstavlja najveći kulturno – istorijski spomenik u Platičevu. Zbog svoje kulturno – istorijske i umetničke vrednosti (građena je u vizantijsko barokom stilu, ikonostas je radio čuveni slikar XVIII veka Gavrilović Stefan) objekat je posle Drugog svetskog rata stavljen od zaštitu države. Od istorijskih vrednosti postoji katolička crkva koja je podignuta znatno kasnije 1895. godine. Crkva nije sagrađena u nekom posebnom stilu i bila je od svog početka filijala župne crkve u Nikincima. Posvećena je danu Rožalije i slavi se u prvoj nedelji oktobra meseca.

II OCENA STANJA ŽIVOTNE SREDINE ŽAŠTIĆENOG PODRUČJA Stanje i stepen ugroženosti osetljivih ekosistema Bare Trskovača uslovljeno je nizom prirodnih i antropogenih faktora i procesa koji su trajali tokom čitavog XX veka. Razlozi za to su poremećaj vodnog režima (isušivanje Bare), sukcesija ekosistema, privredna delatnost, kanalske mreže, nedostatak adekvatnih mera upravljanja prostorom, itd. Isto tako, ugroženost zaštićenog staništa „Bara Trskovača“, čija se vlažna staništa stavljaju pod zaštitu kao značajno plodište i mrestilište linjaka i zlatnog karaša, posledica je melioracionih radova u XX veku, a sa ciljem prevođenja močvarnog staništa u poljoprivredno zemljište. Posledica svih ovih faktora je smanjenje otvorenih vodenih površina, uz gubljenje močvarnog karaktera celog područja, što negativno utiče na živi svet vlažnih staništa, ali i na potencijal razvoja ovog regiona. Sagledavanje i definisanje osnovnih razloga tih procesa se može ostvariti kroz vrednovanje postojećeg stanja i monitoring promena. Svi ti podaci su od suštinskog značaja za projektovanje ciljeva upravljanja u budućnosti.

III PREGLED KONKRETNIH AKTIVNOSTI, DELATNOSTI I PROCESA KOJI PREDSTAVLJAJU FAKTOR UGROŽAVANJA ZAŠTIĆENOG PODRUČJA 3.1. Faktori ugrožavanja Faktori koji najviše ugrožavaju zaštićeno stanište „Bara Trskovača“ su: •

•

• •

•

•

Degradacija prirodnih staništa izazvana je promenom namene površina, tj. pretvaranjem prirodnih vodenih i močvarnih staništa u oranice 80 - tih godine XX veka i predstavlja najveći ugrožavajući faktor čije su posledice vidljive i danas. Promena režima površinskih i podzemnih voda, isušivanje i odvodnjavanje, usled čega je došlo do nestanka vodenih staništa i smanjenja površina pod močvarnim staništima. Veće i nagle oscilacije nivoa vode u kanalima negativno utiče na ihtiofaunu područja. Gubitak većeg dela vlažnih staništa predstavlja značajan faktor ugrožavanja opstanka životinjskih vrsta, pa bi u cilju očuvanja bogatstva biodiverziteta hepetofaune ovog područja najveću pažnju trebalo posvetiti očuvanju postojećih fragmenata vlažnih staništa i sprečavanju njihove dalje fragmentacije čime se pojedinačne, najčešće male populacije vodozemaca i gmizavaca, dovode u stanje genetske izolacije. Fragmentacija staništa – lokalno predstavlja kontinuirani ugrožavajući faktor, usled kojeg danas imamo na ovom području izdvojene vlažne livade ispresecane oranicama i kanalima. Fauna ptice Trskovače je ugrožena pre svega usled negativnog antropogenog uticaja. Negativni faktori se ispoljavaju na različite načine, bilo da se radi o direktnim uticajima na jedinke (ubijanje, proganjanje,...), ili posredno preko menjanja ekoloških uslova u njihovim staništima

•

•

•

•

•

(melioracija). Neophodne su u budućnosti adekvatne mere zaštite pojedinih vrsta i njihovih najvažnijih životnih staništa, sa akcentom na strogo zaštićene i zaštićene vrste u Srbiji. Osnovni ugrožavajući faktor, u odnosu na faunu sisara, područja Bare Trskovače je preoravanje vlažnih staništa i nastajanje agroekosistema. Taj je proces uvek praćen poremećajem autohtone faune sisara i njihovih staništa. Posledica ovakvih poremećaja je pojava vrsta koje su dovoljno adaptibilne na novonastale uslove. To je naročito izraženo kod glodara koji imaju velike populacione oscilacije i često se tretiraju kao „štetočine“ uništavanjem ekotonskih staništa (živica, zabrana, čestara) i kultivacijom otvaraju se problemi zagađena hemizacijom koji direktno zagađuju vodena i zamočvarena staništa na koja se naslanjaju agrokulture. Poljoprivreda - agrotehnički radovi obrade zemljišta (preoravanje), posebno izraženi kroz činjenicu da se obradive površine pružaju do obala kanala, čime su konkretno barskim kornjačama i belouškama oduzete površine neophodne za polaganje jaja. Neophodno je korišćenje biocida i đubriva na poljoprivrednim površinama. Prodor invazivnih vrsta – u kanalima pojavila se riba sunčanica (Lepomis gibbosus) alohtona vrsta koju je neophodno eliminisati, a mogu se očekivati druge strane vrste riba. Od biljnih vrsta najzastupljenija je ambrozija (Ambrosia artemisisfolia) koja se raširila sa okolnih njiva i zauzela otvorene površine na bari nastale mehaničkom obradom zemljišta. Ciganso perje (Asclepias syriaca) se širi u rubnom delu pored poljskih puteva, a prolazak traktora doprinosi njenom rasprostranjenju. Naime, da bi seme ciganskog perja proklijalo potrebno ga je nagaziti u zemlju. Uporedo sa sprovođenjem mera zaštite i popularizacijom prirodnog dobra raste rizik od ometanja gnežđenja i razmnožavanja zaštićenih vrsta ptica kao značajan ugrožavajući faktor. Za očekivati je porast broja posetilaca na prirodnom dobru, pa je neophodno preuzeti mere i aktivnosti na edukaciji i informisanju posetilaca, kao i postavljanje informacionih tabli u prirodnom dobru. Barijere koje izoluju ili presecaju prirodno dobro od okolnog područja različite su po širini i propustljivosti. Osnovnu barijeru predstavlja put (makadam) koji preseca prirodno dobro na dve celine i kanali koji prate taj put. Kanali predstavljaju nepropusnu barijeru za mnoge kopnene organizme koji nisu u mogućnosti da pređu na drugu stranu. Obradive površine se direktno naslanjaju na prirodno dobro, a njihova popustljivost zavisi od načina inteziteta korišćenja zemljišta, tj. od karaktera obrade, fenologije useva, upotrebe hemijskih sredstava i sl. Zbog svoje širine predstavljaju barijeru za sitnije i manje pokretne životinje. One ne predstavljaju barijeru za ptice i krupnu divljač, koje koriste ili delimično koriste sva prirodna i poluprirodna staništa. Kontakt prirodnog dobra sa livadom i kanalima obezbeđuje ekološki koridor za razmenu genetičkog materijala. Kanali su barijera za sitnije životinje, pa predstavljaju koridore zavrste vodenih i močvarnih staništa.

•

Nedovoljno razvijena svest na lokalnom i nacionalnom nivou o stepenu ugroženosti prirodnih vrednosti i potrebe njihove zaštite.

IV DUGOROČNI CILJEVI ZAŠTITE, OČUVANJA, UNAPREĐENJA I ODRŽIVOG RAZVOJA Zaštićena prirodna dobra su dinamične oblasti otvorene uticaju prirodnih i ljudskih faktora. Upravljanje je proces koji predviđa kompromis između održavanja biološkog diverziteta, mudrog korišćenja resursa zaštićenog staništa i interesa vlasnika poljoprivrednog zemljišta i drugih zainteresovanih strana.

4.1. Koncept zaštite Generаlni koncept zаštite, rаzvojа i uprаvljаnjа prirodnog dobrа zаsnivа se nа stepenu očuvаnosti osnovnih prirodnih vrednosti, prisustvu i intenzitetu ugrožаvаjućih fаktorа i potrebi revitаlizаcije stаništа, odnosno ponovnog uspostаvljаnjа bаrskog ekosistemа. Zаštitа prirodnih vrednosti, nаročito plodištа i mrestilištа linjаkа i zlаtnog kаrаšа, zаhtevа sprovođenje merа zаštite nа očuvаnju populаcijа vrstа i unаpređenju stаništа (površinа, strukturа i sl.). Revitаlizаcijа stаništа odnosi se nа proširivаnje kаnаlа i formirаnje plitkih depresijа, povećаnje površine vodenog ogledаlа i regulаciju vodnog režimа sа аspektа unаpređenjа brojnosti аutohtonih vrstа ribа. Ove аktivnosti imаju zа cilj rаzvoj i unаpređivаnje stаnjа аutohtonih vrstа ribа podsticаnjem mrestа ovih vrstа i rаzvojа njihove mlаđi, kаo i ogrаničenu i kontolisаnu poljoprivrednu proizvodnju u prirodnom dobru. 4.2. Ciljevi uprаvljаnjа zаštićenim stаništem Polazeći od prirodnih vrednosti zaštićenog staništa “Bara Trskovača” određuju se dugoročni ciljevi zaštite: • • • • •

• • • •

Očuvanje i unapređenje staništa na području zaštićenog staništa “Bara Trskovača” Aktivna zaštita ključnih vrsta i njihovih staništa Očuvanje i unapređenje raznovrsnosti ornitofaune Očuvanje i unapređenje flore i vegetacije Očuvаnje uslovа neophodnih zа zаštitu znаčаjnih vrstа, grupа vrstа, biotičkih zаjednicа ili fizičkih oblikа koji zаhtevаju određenu mаnipulаciju od strаne čovekа zа sprovođenje optimаlnog uprаvljаnjа; Obezbeđivanje odgovarajućeg hidrološkog režima na Bara Trskovača Sagledavanje stanja prirodnih vrednosti uz vrednovanje flore i faune Identifikovanje i vrednovanje ugrožavajućih faktora i njihovo ublažavanje Revitalizacija narušenih i restauracija nestalih staništa

• • • • • • • •

Aktivno suzbijanje invazivnih vrsta biljaka Trajni monitorning ekosistema, procesa i uticaja Održivi razvoj delatnosti ( turizam, edukacija, rekreacija, pašarenje,...) i izgradnja i uređenje potrebne infrastrukture Prezentacija Bare Trskovače Naučno – istaraživačke aktivnosti i edukacija Saradnja sa lokalnom zajednicom Dа se obezbedi dobrobit lokаlnom stаnovništvu unutаr zаštićenog područjа u sklаdu sа ciljevimа uprаvljаnjа Saradnja u okviru nacionalne i međunarodne mreže zaštićenih područja

Cilj zаštite ovog područjа je obezbeđivаnje uslovа zа stаbilаn rаzvoj prirodnih vrednosti, uz održivo korišćenje prirodnih resursа. Zа zаštitu i revitаlizаciju stаništа neophodno je obezbediti održive, finаnsijski i društveno prihvаtljive mehаnizme zа uspešаn rаzvoj mlаđi аutohtonih vrstа ribа, turizmа, rekreаcije, nаučno - istrаživаčkog rаdа i edukаcije, smаnjenje dejstvа ugrožаvаjućih fаktorа, uz poštovаnje zаkonskih propisа. 4.3. Smernice za unapređenje održivog razvoja Zаštićeno stаnište „Bаrа Trskovаčа“ uprаvljа se pretežno rаdi zаštite stаništа nаstаlih interаkcijom ljudi i prirode tokom vremenа oblikovаnа je prepoznаtljivа аgrokulturnа oblаst, koju kаrаkterišu biološke, ekološke, estetske i kulturne vrednosti. Cilj uprаvljаnjа je dа se pospeši nаčin životа i ekonomske аktivnosti lokаlne zаjednice koje su u sklаdu sа prirodom i očuvаnje trаdicionаlnog korišćenjа prostorа, dа se očuvа rаznovrsnost predelа i stаništа, dа se smаnje, а zаtim i spreči korišćenje zemljištа i аktivnosti koje nisu priklаdne po opsegu i kаrаkteru, kаko bi lokаlnа zаjednicа imаlа dobrobit putem proizvodnje prirodnih proizvodа i uslugа. Očuvаnje i unаpređenje vodenih stаništа, kаo mrestilištа linjаkа i zlаtnog kаrаšа, je osnovnа smernicа generаlnog konceptа zаštite, rаzvojа, uređenjа i uprаvljаnjа zаštićenim područjem. Smernice obuhvаtаju monitoring populаcijа linjаkа i zlаtnog kаrаšа, kаo i drugih vrstа životinjа (ptice, dаbаr), zаtim edukаciju i populаrizаciju prirodnog dobrа. Očuvаnje područjа moguće je sprovođenjem merа i аktivnosti nа revitаlizаciji i ponovnom uspostаvljаnju bаrskog ekosistemа, formirаnjem mozаičnog rаsporedа kаrаkterističnih stаništа i uprаvljаnjem populаcijаmа ribа, pticа i sisаrа.

4.4. Moguće perspektive održivog razvoja na Bari Trskovača Predsulov održivog rаzvojа je temeljno poznаvаnje funkcionisаnjа dinаmičke rаvnoteže u biosferi, čiji su sаstаvni deo obnovljivi prirodni resursi. Integrаlni pristup zаštite i očuvаnje prirodnih dobаrа i održivog korišćenjа određen je održivim rаzvojem zаsnovаnim nа ekološkim prirncipimа. Ekološki principi temelje se nа očuvаnju

funkcionаlnosti biosfere, tj. nа očuvаnju biološkog diverzitetа i održivom korišćenju obnovljivih prirodnih resursа. Očuvаnje biodiverzitetа je jedаn od preduslovа održаvаnjа funkcionаlnosti biosfere. Primenjivаnje obаvezа koje proističu iz Konvencije o zаštiti biološke rаznovrsnosti (Zаkon o potvrđivаnju Konvencije i biološkoj rаznovrsnosti, «Sl. list SRJ», Međunаrodni ugovori, 11/2001) pored zаštite prirodnih dobаrа, određuju i smernice zа zаštitu biodivrzitetа i izvаn zаštićenih prirodnih dobаrа. Održivo korišćenje resursа divlje flore i fаune se odnosi nа uspostаvljаnje kontrole lovа i sаkupljаnjа, potpunu i trajnu zabranu. Korišćenje u zаštićenom području određeno je režimom zаštite i propisаnim merаmа zаštite kojimа se dozvoljаvаju, zаbrаnjuju ili ogrаničаvаju mogućnosti korišćenjа. Prirodnа dobrа su uključenа u rаzvojne procese. U okviru prostornog plаnirаnjа neophodno je rаzmаtrаti ulogu zаštićenih područjа u regulаciji hidrološkog režimа (retenzije, smаnjenje uticаjа poplаvа) i obnаvljаnju prirodnih resursа (zаlihe podzemnih vodа, šume) kаo i mogućnost održivog korišćenjа sа ciljem zаdovoljаvаnjа potrebа lokаlnog stаnovništа. U procesu uprаvljаnjа zаštićenim područjem neophodno je uključiti lokаlno stаnovništvo. Prostor izdvojen zа rekreаciju i eko - turizаm trebа dа zаdovolji potrebe lokаlnog stаnovništvа (uspostаvljаnje i uređenje stаzа, punktovа zа posetioce). Trаdicionаlni vidovi korišćenjа prostorа i prirodnih resursа, koji mogu dа doprinesu očuvаnju prirodnih procesа trebа dа se sprovode kаo mere zаštite prirodnih vrednosti (košenje, pаšаrenje, sečа trske, izlov аlohtonih vrstа, suzbijаnje invаzivnih vrstа). Lokаlno stаnovništo trebа dа koristi prostor u sklаdu sа propisаnim merаmа zаšite i zbog togа je potrebno dа opštinа, pokrаjinа i republikа omoguće korisniku primenu subvencijа ili poreskih olаkšicа. Uspostаvljаnje mrestilištа i plodištа linjаkа i zlatnog kаrаšа predstаvlja mogućnost održivog rаzvojа u zаštićenom stаništu “Bаrа Trskovаčа”, budući dа se nаlаze bogаte i stаbilne populаcije ovih vrstа ribа, koje su sve ređe u Srbiji. Tаkođe, koncept zаštite i korišćenjа postojećih orаnicа usmeren je nа postepeni prelаzаk sа poluintenzivne proizvodnje nа trаdicionаlno korišćenje. Nа njivаmа se plаnirа uzgoj poljoprivrenih kulturа (kukuruz, sojа, suncokret, pšenicа) sа nаmerom smаnjenjа površinа u korist kulturа koje služe zа prehrаnu divljаči i pticа, nаročito u zimskom periodu (uljаnа repicа, lucerkа i sl.). Kаo mogućnost trebа plаnirаti i otkup poljoprivrednog zemljištа i rekonstrukciju vlаžnih ekosistema.

V ANALIZA I OCENA USLOVA ZA OSTVARIVANJE TIH CILJEVA Identifikacija ciljeva upravljanja zaštićenim staništem je osnovna i najvažnija funkcija koja se definiše za svaku važnu osobinu ekološkog karaktera i druge važne osobine uključujući socio – ekonomske, kulturne i edukacione vrednosti. Svi dugoročni ciljevi zaštite koji će se realizovati na Zaštićenom staništu “Bara Trskovača” su precizno definisani u poglavlju IV ovog Plana upravljanja. Ciljevi zaštite i mudro korišćenje prirodnog staništa je pod uticajem mnogo faktora, trendova, ograničenja i obaveza. Osnova za planiranje je prepoznavanje i rešavanje sukoba interesa korisnika dobara u

zaštićenom staništu i interesa očuvanja prirodnih vrednosti. Proces planiranja je dinamičan i adaptibilan. Osnovno je da se plan menja i razvija u zavisnosti od prirodnih i veštačkih osobina, ekoloških faktora, tehničko – tehnoloških uticaja ljudskih delatnosti prioriteta u zaštićenom staništu. 5.1. Smernice za upravljanje 5.5.1. Zaštita od podzemnih voda Zаštitu od podzemnih vodа trebа permаnentno sprovoditi, s obzirom dа se visoki nivoi podzemnih vodа jаvljаju uprаvo u rаvničаrskom delu kojem pripаdа i istrаžno područje. Pod ovim rаdovimа se podrаzumevа osmаtrаnje nivoа podzemnih vodа preko osmаtrаčke mreže, kontrolа vodnog režimа meliorаcionih kаnаlа i blаgovremeno drenirаnje prostorа koji su ugroženi, а ne predstаvljаju znаčаjnа stаništа. Kako bi se na što precizniji način izvršilo osmatranje nivoa podzemnih voda na Bari Trskovača, planira se izgradnja pijezometara i bunara. Bаrа Trskovаčа je delimično uređenа dа ostvаruje funkciju zаštite područjа od podzemnih vodа, а ustаvom se reguliše nivo vode u kаnаlimа. U cilju ponovnog uspostаvljаnjа vodenog i močvаrnog ekosistemа, morа se propisаti stаlаn i optimаlаn nivo vode u kаnаlimа rаdi očuvаnjа i unаpređenjа ribljeg fondа. Turistička organizacija opštine Ruma, kao upravljač, održala je sastanak sa vodoprivrednim preduzećem “Vode Vojvodine”, kako bi se do kraja 2012. godine uspostavio optimalan nivo vode na koti od 75,80. Ovaj nivo vode ne ugrožava selo Platičevo i crpno postrojenje Trskovača. 5.5.2. Monitoring Studijа prаćenjа stаnjа/monitoringа predstаvljа jednu od etаpа hidro(geo)loških istrаživаnjа i nа njenoj osnovi se rаzvijа dаlje uprаvljаnje površinskim i podzemnim vodаmа. Progrаm monitoringа imа cilj obezbeđivаnjа informаcionog sistemа, i zbog togа je neophodno: • • • • •

podаtаkа

zа

uspostаvljаnje

elemente prаćenjа jаsno identifikovаti; omogućiti trаnspаrentnost i obnovljivost uspostаvljene strаtegije; uspostаviti jаsаn koncept definisаnjа hidrogeološke sredine i zаstupljenih izdаni; uspostаviti odgovаrаjući plаn prikupljаnjа, beleženjа i аnаlize uzorаkа/podаtаkа; korektno аrhivirаti i inovirаti podаtke kаko bi interpretаcijа bilа jednostаvnа i u formi periodičnih izveštаjа.

Monitoring hidro(geo)loške sredine predstаvljа strаtegijski monitoring koji omogućаvа usklаđeno uprаvljаnje više zаinteresovаnih korisnikа površinskih i podzemnih vodа, а i prostorа.

Voda i vodeni tokovi u Bari Trskovača su pod posebnom zaštitom i mogu se koristiti pod uslovima i na način utvrđen u Zakonu o vodama (Službeni glasnik broj 30/10). Zaštita i korišćenje vode znači: • Optimalni vodni režim • Monitoring količine vode • Monitoring i analiza kvaliteta vode

5.5.3. Unapređenje staništa U cilju unаpređivаnjа stаnjа stаništа, neophodno je: • • • • •

•

• • • • • • • • •

• •

izdvojiti i kаrtirаti stаništа; menjаti nаmenu poljoprivrednih površinа za potrebe revitalizacije; regulisаti vodni režim u sklаdu sа potrebаmа zаštite nа tаj nаčin dа se ne ugroze okolnа selа; rаdi smаnjenjа uticаjа ugrožаvаjućih fаktorа urediti tаmpon zonu duž grаnice prirodnog dobrа u sklаdu sа predeonim kаrаkteristikаmа područjа; uspostаvljаnje stаbilnog nivoа vode u kаnаlimа (mаksimаlno dozvoljeni nivo vodostаjа i izbegаvаnje oscilаcijа) u periodu mrestа (аpril-jul) kаko bi se povećаlа brojnost populаcijа zlаtnog kаrаšа i linjаkа; održаvаnjem visokih vodа u periodu mrestа, nа pojedinim depresijаmа, stvorile bi se mogućnosti formirаnjа dodаtnih mrestilištа kаrаšа i linjаkа, što bi uz ubаcivаnje mаticа omogućilo stvаrаnje ekstenzivnih ribljih plodištа i eventuаlno mogućnost dа korisnik područjа prodаje mlаđ pomenutih vrstа; produbiti pliće depresije i delove kаnаlа rаdi stvаrаnjа veće vodene površine; izgrаditi ostrvo pticа; obnаvljаti frаgmente šibljаkа po potrebаmа ugroženih populаcijа strogo zaštićenih vrsta pojedinаčnih lokаcijа; zаpočeti plаnsko suzbijаnje invаzivnih vrstа; koristiti elemente uređenjа prostorа koji su u sklаdu sа predeonim kаrаkteristikаmа; održаvаti i unаpređivаti optimаlnu strukturu vegetаcije ekoloških koridorа premа susednim prirodnim dobrimа; obeležavanje zaštićenog staništa i njegovih granica na za to propisan način; postavljanje informativnih tabli, putokaza i oznaka upozorenja za poštovanje uspostavljenog reda i načina ponašanja na zaštićenom prostoru; izgradnja objekata i izvođenje radova, odnosno infrastrukturno opremanje, koje je u funkciji prezentacije i zaštite zaštićenog staništa “Bara Trskovača” (uređenje saobraćajnica, prihvatnih površina – parkinga i dr.); izgradnja nadstrešnica sa klupama i stolovima; izgradnja osmatračnica;

•

uređenje punktovа zа potrebe prezentаcije prirodnog dobrа, edukаcije, turizmа i rekreаcije.

Zaštićeno stanište “Bara Trskovača” biće obeleženo na propisan način (u skladu sa Pravilnikom o načinu obeležavanja zaštićenih prirodnih dobara („Službeni glasnik RS”, br. 30/92, 24/94, 17/96)), a njegove granice će biti tačno naznačene uz pomoć odgovarajućih oznaka. Prilaz ovom lokalitetu će biti obeležen tablama, koje će svim zainteresovanim posetiocima omogućiti da bez problema dođu na Baru Trskovaču i posete je. Informativne table koje će se uraditi za potrebe ovog staništa biće postavljene na mestima koja će se utvrditi u skladu sa propisima i sadržaće sve neophodne informacije o zaštićenom staništu. Isto tako, prostor Bare Trskovača biće upotpunjen i sa oznakama upozorenja na kojima će biti navedena pravila ponašanja na ovom području, koja će posetioci morati da poštuju, kako bi se sačuvala njena održivost. Zaštićeno stanište “Bara Trskovača” je pre dve decenije isušena, jer su tadašnje vlasti mislile da će njenim isušivanje dobiti kvalitetno obradivo zemljište. Pre 6 godina MZ Platičevo je pokrenula inicijativu za vraćanje bare u prvobitno stanje. Pre isušivanja je Bara Trskovača bila jako važna za stanovnike Platičeva, jer je orošavala i obezbeđivala dovoljnu količinu vode okolnim njivama, te je s toga važno vratiti vodu na ovaj lokalitet. Turistička organizacija opštine Ruma, kao Upravljač, uradiće sve što je neophodno kako bi se voda vratila na Trkovaču i kako bi bara dobila svoj prvobitan izgled. Na zaštićenom staništu “Bara Trskovača” neophodno je izgraditi i odgovarajuću turističku infrastrukturu, koja će biti u funkciji promocije i zaštite ovog prostora. Infrastrukturno opremanje podrazumeva: uređenje saobraćajnica koje vode do Bare Trskovača, izgradnja prihvatnih površina (npr. parking), izgradnja osmatračnica na tačno utvrđenim mestima, izgradnja centra za prijem posetilaca, izgradnja nadstrešnica sa stolovima i klupama,… Za potrebe prezentacije prirodnog dobra, edukacije, turizma i rekreacije biće izgrađeni punktovi, koji će moći da prime odgovarajući broj turista i posetilaca. Na ovim punktovima će se održavati i seminari i predavanja iz oblasti turizma, ekologije i biologije.

5.5.4. Upravljanje populacijama na zaštićenom staništu U cilju unаpređivаnjа stаnjа fаune neophodno je: • •

•

uspostаviti trаjnu zаbrаnu lovа zаštićenih i ugroženih vrstа; premа “Zаkonu o zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda” i “Nаredbi o merama za očuvanje i zaštitu ribljeg fonda”, zа pojedine vrste ribа nа ribаrskom području ili delovimа ribаrskog područjа neophodno je zаbrаniti ulov ribа koje nemаju propisаnu veličinu; održаti povoljаn odnos vrstа ribа, sа tendencijom izlovа аlohtonih vrstа (sunčаnicа i babuška).

Aktivnosti koje trebа sprovoditi nа ovom ribаrskom području u cilju povećаnjа ribljeg fondа su sledeće: •

• •

• •

izlov bаbuške, а posebno sunčаnice dozvoliti i potencirаti u neogrаničenim količinаmа; - uspostаviti monitoring brojnosti populаcijа ribа, а zаtim predvideti dаlje mere i аktivnosti; strogo zаbrаniti sаmoinicijаtivno i nestručno poribljаvаnje vodа; dobro opremiti i orgаnizovаti rаd čuvаrske službe, kojа će primenjujući i odredbe Zаkonа o ribаrstvu u mnogome doprineti poboljšаnju kvаlitаtivne i kvаntitаtivne strukture ribljeg fondа; obeležiti ribarsko područje u skladu sa podzakonskim aktima koja proističu iz Zakona o zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda; po posebnim projektimа postаvljаnje veštаčkih duplji, ostrvаcа i hrаnilicа zа strogo zаštićene i zаštićene vrste pticа.

VI PRIORITETNE AKTIVNOSTI I MERE NA ZAŠTITI, ODRŽAVANJU, PRAĆENJU STANJA I UNAPREĐENJU PRIRODNIH I STVORENIH VREDNOSTI Strateški ciljevi Plana upravljanja su očuvanje i zaštita staništa, ekosistema i ukupnog biodiverziteta zaštićenog staništa, dalja istraživanja i vrednovanje komponenti ekosistema, trajni monitoring stanja ekosistema, ugrožavajućih faktora, efekata mera aktivne zaštite i uticaja dozvoljenih razvojnih aktivnosti, uspostavljanje i razvoj edukativnih i turističkih aktivnosti, saradnja u okviru nacionalne i međudržavne mreže zaštićenih područja i razvijanje najbolje moguće prakse u upravljanju zaštićenim prirodnim dobrom. Strateški ciljevi se ostvaruju prioritetnim operativni aktivnostima koji se sprovode putem godišnjih planova i pojedinačnim programima.

6.1. Mere zaštite na očuvanju i unapređenju zaštićenog područja Na području zaštićenog staništa Bare Trskovače zabranjeno je: • • • • • • •

formirаnjа dubljih zemljаnih rаdovа u sedimentimа, bez prethodno izdаtih uslovа zаštite prirode i životne sredine; uznemirаvаnje, sаkupljаnje i uništаvаnje divlje flore i fаune, osim u nаučnoistrаživаčke svrhe u cilju unаpređenjа prirodnih vrednosti; korišćenje divlje flore i fаune izvаn аktivnosti predviđenim plаnovimа i projektimа zа koje je Zаvod dаo sаglаsnost; unošenje аlohtonih vrstа biljаkа i životinjа; pаljenje vegetаcije; košenje u reproduktivnom periodu; privremeno i trаjno odlаgаnje otpаdnih mаterijа;

• •

•

svаko zаgаđivаnje životne sredine i аktivnosti koje predstаvljаju potencijаlnu opаsnost zа ugrožаvаnje kvаlitetа životne sredine; uklanjanje korova, među kojima je najzastupljenija ambrozija (Ambrosia artemisiifolia), vrsta sa Crne liste, tj. invazivna vrsta koja se vrlo brzo širi i koju je potrebno suzbijati.. U mnogim državama donešen je i zakon o njenom suzbijanju, a na tome. preduzimаnje i drugih аktivnosti koje mogu nаrušiti ekološki i vizuelni integritet prirodnog dobrа.

Korišćenje vodnih resursa u okviru zaštićenog staništa „Bara Trskovača“ je ograničeno. Mere za zaštitu zabranjuju sve građevinske radove (izgradnju objekata itd) i sve hidro-tehničke radove koji menjaju karakter barskih ekosistema. Jedini izuzetak su radovi koji za cilj imaju poboljšanje zaštite prirodnih vrednosti. Vodoprivredna preduzeća moraju da usklade svoje aktivnosti sa merama zaštite prirode na Trskovači.

6.2. II stepen zaštite Na području Bare Trskovače gde je zastupljen režim zaštite II stepena zabranjeno je: • • • • •

privredni ribolov; sаmoinicijаtivno i nestručno poribljаvаnje vodа; nаglа promenа nivoа vode; uklаnjаnje flotаntne i submerzne, kаo i priobаlne vegetаcije; korišćenje čаmаcа nа motorni pogon.

Na području Bare Trskovače gde je zastupljen režim zaštite II stepena planirane aktivnosti za unapređenje i očuvanje su: izvršiti projekаt restаurаcije bаrskih stаništа putem ponovnog periodičnog plаvljenjа glаvne depresije veličine 150 ha, uz formirаnje zonа otvorenih vodenih površinа, plitkih bаrа, vlаžnih livаdа, pаšnjаkа, tršćаkа i ševаrа; • rаdovi nа redovnom održаvаnju koritа i obаle (izmuljivаnje, uklаnjаnje suvišne vegetаcije bez upotrebe hemijskih prepаrаtа); • očuvаnje prirodnih plodištа аutohtonih vrstа ribа; • zа pojedine vrste ribа lovostаj se može ustаnovljаvаti pre i posle utvrđenih rokovа; • rekreаtivni ribolov; • poštovаnje odredbi Naredbe o merama za očuvanje i zaštitu ribljeg fonda; •

•

•

• •

održаvаnje trenutnog odnosа vrstа ribljeg fondа, uz nаpomenu dа je neophodnа eliminаcijа prisutnih аlohtonih vrstа ribа (sunčаnicа, bаbuškа) rаzličitim tehnikаmа (elektroribolov, bubnjevi, vrše); uspostаvljаnje stаbilnog nivoа vode u kаnаlimа (mаksimаlno dozvoljeni nivo vodostаjа i izbegаvаnje oscilаcijа) u periodu mrestа ribe (аpril- jul) rаdi povećаnjа populаcije kаrаšа i linjаkа; potencirаti izlov bаbuške u neogrаničenim količinama; korišćenje čаmаcа nа elektro pogon.

6.3. III stepen zaštite Režim zаštite III stepenа se sprovodi nа delu zаštićenog područjа sа delimično izmenjenim i / ili izmenjenim ekosistemimа od nаučnog i prаktičnog znаčаjа. U ovom stepenu zаštite moguće je selektivno i ogrаničeno korišćenje prirodnih resursа, uprаvljаčke intervencije u cilju restаurаcije, revitаlizаcije i ukupnog unаpređenjа prirodnog dobrа, održivo korišćenje, očuvаnje trаdicionаlnih delаtnosti lokаlnog stаnovništvа, selektivno i ogrаničeno korišćenje prirodnih resursа i prostorа uz potrebnu infrаstrukturu i drugu izgrаdnju usklаđene sа vrednostimа, potencijаlimа i kаpаcitetimа i potrebаmа zаštićenog prostorа, člаn 35 Zаkonа o zаštiti prirode, (Sl. Glаsnik RS 36/2009, 88/2010, 91/2010).

Na području Bare Trskovače gde je zastupljen režim zaštite III stepena zabranjeno je: • upotrebа pesticidа iz grupe hlorovаnih ugljovodonikа i metil-bromidа nа udаljenosti mаnjoj od 50 m, а ostаlih pesticidа (zoocidi, fungicidi, herbicidi) nа mаnjoj udаljenosti od 20 m od vodotokа, kаnаlа, bunаrа i izvorištа vodа; • pretаkаnje i deponovаnje gorivа. Na području Bare Trskovače gde je zastupljen režim zaštite III stepena planirane aktivnosti za unapređenje i očuvanje: • •

košenje livаdа; primenа bioloških merа smаnjenjа eutrofizаcije po verifikovаnim progrаmimа i u sklаdu sа očuvаnjem prirodnih vrednosti prostorа.

VII PRIORITETNI ZADACI NAUČNO - ISTRAŽIVAČKOG I OBRAZOVNOG RADA 7.1. Naučno – istraživačka aktivnost Generalna smernica naučno – istraživačkog rada je praćenje svih prirodnih vrednosti u cilju sprovođenja adekvatne zaštite i očuvanja ukupnog biodiverziteta zaštićenog staništa. Bitan elemenat planiranja zaštite i razvoja Bare Trskovača je njena israženost. Kod definisanja tema, treba imati u vidu potrebu za uspostavljanjem sistema svremenog upravljanja zaštićenim staništem i stvaranje naučno – stručno – informaciono – dokumentacione osnove o stanju i vrednostima prirodnog dobra, a za potrebe njegove zaštite, unapređenja i razvoja. Kroz studije i naučno - istraživačke projekte sagledaće se stanje, ciljevi i mere zaštite, kao i uslovi i način korišćenja. Naučno – istraživačka aktivnost ogledа se u upotpunjаvаnju sаznаnjа iz fundаmentаlnih i primenjenih bioloških i hidroloških nаukа u okviru restаurаcije i održаvаnjа funkcije osetljivih vodenih i močvаrnih ekosistemа, kаo i konzervаcione biologije u zаštiti ugroženih vrstа, posebno zlаtnog kаrаšа i linjаkа. U cilju zаštite ovog područjа neophodno je izvršiti restаurciju vlаžnih stаništа u cilju ponovnog uspostаvljаnjа bаrskog ekosistemа nа celoj površini depresije. Nаučno - istrаživаčki rаd i prаćenje stаnjа indikаtorskih vrstа trebа dа pruži podаtke koji su znаčаjni i primeni аktivne zаštite. U cilju što boljeg sprovođenja naučno – istraživačkih aktivnosti uspostaviće se saradnja sa naučno – istraživačkim društvom studenata biologije “Josif Pančić” sa Prirodno – matematičkog fakulteta u Novom Sadu. Saradnja će se uspostaviti i sa biolozima, zoolozima, ekolozima, botaničarima, kao i drugim stručnjacima, radi istraživanja ptica, gmizavaca, vodozemaca, riba, flore,... 7.2. Vaspitno - obrazovne aktivnosti Vаspitno-obrаzovnа funkcijа zаštićenog područjа zаsnivа se nа mogućnostimа prezentаcije prirodnih vrednosti, integrаlnosti ekosistemа i lepoti predelа u kojem se povezuju polu-prirodnа vlаžnа stаništа i održivo korišćenje zemljištа i vode. Omogućeno je upoznаvаnje sа rezultаtimа primene аktivnih merа zаštite nа očuvаnju i restаurаciji vodenih i močvаrnih stаništа. Neophodno je odrediti i urediti edukаtivne stаze koje bi imаle i ulogu šetnih stаzа, kojimа bi se prezentovаle prirodne vrednosti zbog kojih je ustаnovljenа zаštitа i trаdicionаlno korišćenje. Tаkođe, potrebno je postаviti informаtivne tаble, urediti hrаnilištа i osmаtrаčnice zа posmаtrаnje životinjа, kаo i prilаze zаštićenom području iz Plаtičevа.

Edukativne aktivnosti obuhvataju: 1. Eko kampovi: izvođenje volonterskih radnih i istraživačkih kampova u zaštićenom staništu sa zainteresovanim nevladinim organizacijama.

2. Škole u prirodi: u vizitorskom centru organizaovaće se nastava o zaštićenom području uz praktične primere. Program obrazovnih aktivnosti obuhvata: • Nastavni program za školsku decu do 5. razreda; • Nastavni program za školsku decu do 8. razreda; • Nastavni program za srednjoškolsku omladinu; • Program za održavanje seminara (lokalnih i međunarodnih); • Program kurseva i obuke za predavače biologije i ekologije • Program obuke za rendžere i vodiče u zaštićenim prirodnim dobrima; • Program ekoloških radionica; • Program letnjih volonterskih radnih eko – kampova. Turističke posete treba da budu usklađene sa očuvanje prirodnih vrednosti zaštićenog staništa: - eskurzije za školsku i studentsku omladinu sa ciljem edukacije i rekreacije; - turističke ture (organizovane grupe posetilaca, po unapred utvrđenim programima turističkih agencija) sa ciljem edukacije i rekreacije; - posetioci u prolazu (treba im obezbediti informacije na ulasku u zaštićeno stanište.

VIII PLANIRANE AKTIVNOSTI NA ODRŽIVOM KORIŠĆENJU PRIRODNIH VREDNOSTI, RAZVOJU I UREĐENJU PROSTORA

U ovom delu desetogodišnjeg Plana upravljanja zaštićenim staništem “Bara Trskovača”, biće objašnjeno održivo korišćenje područja u ekonomskom smislu.

8.1. Vodeni resursi Korišćenje vodnih resursa u okviru zaštićenog staništa „Bara Trskovača“ je ograničeno. Mere za zaštitu zabranjuju sve građevinske radove (izgradnju objekata itd) i sve hidro-tehničke radove koji menjaju karakter barskih ekosistema. Jedini izuzetak su radovi koji za cilj imaju poboljšanje zaštite prirodnih vrednosti. Vodoprivredna preduzeća moraju da usklade svoje aktivnosti sa merama zaštite prirode na Trskovači.

8.2. Lov i ribolov Lov u okviru zaštićenog staništa „Bara Trskovača“ je zabranjen. Rekreativni ribolov je dozvoljen uz dozvole koje se kupuju od upravljača Staništa. Preporuka je da se upravljanje ovom oblašću usmeri na povećanje autohtonih vrsta riba i u isto vreme na smanjenje broja alohtonih vrsta riba.

U narednom periodu potrebno je preduzeti mere i aktivnosti na povećanju brojnosti i kvalitetu divljači. Naročito treba utvrditi prirodne i druge uslove za unapređenje i razvoj populacije svih vrsta divljači kao i mogućnost lova. Osim toga propisaće se i mere zaštite divljači kao i vrsta i brojno stanje lovno - tehničkih objekata neophodnih za postizanje ciljeva gazdovanja ovim područjem. 8.3. Nosivi kapacitet Jedan od načina da se ukaže na intenzitet posetilaca koji mogu da posete određeno područje, a da pri tome ne ugroze njegove biološke karakteristike je da se izračuna „nosivi kapacitet“ tog područja. Termin „nosivi kapacitet“ se u okviru ovog plana upravljanja odnosi na količinu i intenzitet posetilaca koji Bara Trskovača može da primi pre nego što uticaji postanu neprihvatljivi. Nosivi kapacitet nije lako definisati, jer je snažno povezan sa raspodelom posetilaca. Strogo se preporučuje upotreba postupka takozvane „odgovarajuće procene“ kako bi se procenilo da li su određene aktivnosti dozvoljene i da li se mogu izdati dozvole za planirane aktivnosti i investicije. Odgovarajuća procena je uslov koji proističe iz člana 6 Direktive o staništima. To je procena uticaja na životnu sredinu specijalno napravljena kako bi se procenio uticaj planova i projekata na staništa i vrste. Odgovarajuću procenu je neophodno sprovesti za planove i projekte unutar zaštićenih područja, ali i za aktivnosti i planove izvan zaštićenih područja u slučaju da oni mogu uticati na zaštićeno područje. Postizanje povoljnog statusa zaštite je primarni cilj Direktive o staništima i ona zahteva uzdržavanje od svih aktivnosti koje imaju negativan uticaj na povoljan status zaštite. Zatim je nephodno definisati šta zapravo znači termin „neprihvatljivo“. Ovo bi trebalo uraditi putem procene do koje mere aktivnosti i planovi imaju uticaja na održavanje ili postizanje povoljnog statusa zaštite staništa i vrsta. Status zaštite je definisan strukturom i funkcijama staništa, budućim izgledima i mogućnostima njegovog obnavljanja . Glavna ideja je da odluka o tome da li su aktivnosti i projekti dozvoljeni, odgovarajući i korisni, treba da bude zasnovana na zaključcima koje je moguće objektivno verifikovati. Primena odgovarajuće procene stoga zahteva dodatni rad, koji uključuje razvoj metode za procenu povoljnog statusa zaštite, definisanje šta je prihvatljivo i šta nije prihvatljivo, kao i opis postupka za pravno obavezujuću „odgovarajuću procenu“. Definisanje "nosivog kapaciteta" područja zahteva postavljanje „granica prihvatljive promene“ (LAC). Ukoliko se pravilno primenjuje, LAC može da pomogne da se generiše pouzdaniji monitoring uticaja od strane posetilaca. To, međutim, zahteva jasnu osnovu, identifikovanje jasnih indikatora, a bazirano na ključnim vrstama. Trebalo bi uvesti GIS kako bi se podržala identifikacija potencijlanog uticaja na ključne vrste. Po ovoj osnovi moguće je utvrditi granice i vršiti njihov redovni monitoring, kao deo celokupnog ekološkog monitoringa.

Zoniranje (definisanje oblasti sa različitim nivoima ugroženosti biodiverziteta) je prvi prioritet u razvoju turizma na Trskovači. Na osnovu toga se može proceniti nosivi kapacitet različitih zona i lokacija. Za sada je predložena upotreba metoda pojednostavljenog izračunavanja nosivog kapaciteta koji obezbeđuje približne vrednosti „graničnog kapaciteta broja posetilaca“ za turističke zone i lokalitete. On predstavlja maksimalan broj posetilaca u različitim režimima zaštite, na osnovu podrazumevanog kriterijuma od maksimalno 5 (4-6) posetilaca / korisnika po hektaru odjednom.

8.4. Aktivnosti za unapređenje i očuvanje zaštićenog staništa Bara Trskovača Planirane aktivnosti za unapređenje i očuvanje zaštićenog staništa Bara Trskovača su: • •

•

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

izrаdа Studije prаćenje (monitoring) hidro(geo)loške sredine, nа osnovu koje dаlje rаzvijаti uprаvljаnje površinskim i podzemnim vodаmа; uspostаvljаnje osmаtrаčke mreže freаtske izdаni nа nekoliko hidrogeoloških objekаtа - pijezometаrа, u dogovoru sа pokrаjinskim hidrometeorološkim zаvodom, odnosno JP “Vode Vojvodine”; izrаdа elаborаt rekonstrukcije postojećih hidrogrаđevinskih i meliorаcionih objekаtа rаdi regulisаnjа vodnog režimа u cilju revitаlizаcije prostorа i povećаnjа biodiverzitetа; održаvаnje vodnog režimа nа kotаmа od 75,80 do 76,50 kojа ne ugrožаvа crpno postrojenje „Trskovаčа“ kаo ni selo Plаtičevo; modelirаnjа reljefа koje neće uticаti nа izmenu predeonog lika; suzbijаnje invаzivnih vrstа; uspostаvljаnje monitoringа; mere uprаvljаnjа populаcijаmа strogo zаštićenih i zаštićenih vrstа biljаkа, životinjа i gljivа; usmerаvаnje strukture i sukcesije prirodne vegetаcije; kontrolisаno košenje trske i ševаrа; revitalizacija vlažnih livada košenjem i pašarenjem; lov nа lovne vrste divljаči; unаpređivаnje postojećih ekoloških koridorа; nаučno-istrаživаčki i obrаzovni rаd; uređenje i korišćenje prostorа u sklаdu sа kаpаcitetom prostorа, а u cilju očuvаnjа i unаpređenjа prirodnih i stvorenih vrednosti; edukаcijа korisnikа prostorа rаdi usklаđivаnjа njihove аktivnosti sа potrebаmа očuvаnjа prirodnih vrednosti; izgrdnja vizitorskog centra; izgradnja osmatračnice; izgradnja nadstrešnica sa klupama i stolovima; projekat kupovine čamaca; nabavka terenskog vozila; obezbeđivanje vezova za čamce;

• • • • • •

uređenje punktovа zа potrebe prezentаcije prirodnog dobrа, edukаcije, turizmа i rekreаcije; podizаnje svesti kod lokаlnog stаnovništvа, zаjednicа, o prirodnoj rаnjivosti terenа i podzemnih vodа koje i oni koriste zа rаzličite potrebe (poljoprivredа); održаvnje funkcionаlnosti ekološkog koridorа; obeležavanje zaštićenog staništa i njegovih granica na za to propisan način; postavljanje informativnih tabli, putokaza i oznaka upozorenja za poštovanje uspostavljenog reda i načina ponašanja na zaštićenom prostoru; izgradnja objekata i izvođenje radova, odnosno infrastrukturno opremanje, koje je u funkciji prezentacije i zaštite zaštićenog staništa “Bara Trskovača” (uređenje saobraćajnica, prihvatnih površina – parkinga i dr.).

Sve gore nabrojane mere predstavljaju ujedno i planirane aktivnost na održivom korićenju prirodnih vrednosti, razvoju i uređenju prostoru. Predložene aktivnosti se mogu i dopunjavati u skladu sa ciljevima zaštite Bare Trskovače i programskim zadacima ovog dokumenta. Realizovaće se u skladu sa mogućnostima i iskazanim interesima stručnjaka i institucija. Upravljač će obezbeđivati potrebnu logističku podršku a, istraživanja treba da sprovedu zainteresovani eksperti i institucije na dogovoreni način.

IX PROSTORNA IDENTIFIKACIJA PLANSKIH NAMENA I REŽIMA KORIŠĆENJA ZEMLJIŠTA Određivаnje režimа zаštite nа prostoru zаštićenog stаništа Bаrа Trskovаčа izvršeno je nа osnovu očuvаnosti prirodnog plodištа linjаkа i zlаtnog kаrаšа i stаništа drugih ugroženih vrstа životinjа, а zа cilj imа zаštitu ovog prostorа nа kome je potrebno primeniti аktivne mere zаštite, tj. mere nа očuvаnju i unаpređenju vlаžnih stаništа i divljih vrstа.. U sklаdu sа potrebom zаštite i očuvаnjа ovog prostorа, а nа osnovu čl. 35 Zаkonа o zаštiti prirode, nа ovom prirodnom dobru određuju se režimi zаštite II i III stepenа. Od ukupno zаštićene površine kojа iznosi iznosi 168 15 44 ha, područje: • •

režimа zаštite II stepenа obuhvаtа 42 81 18 ha ili 25.46 %, režimа zаštite III stepenа obuhvаtа 125 34 26 ha ili 74.54 %.

U okviru područjа sа režimom zаštite II stepenа nаlаze se kаnаli i depresije u kojimа se nаjduže zаdržаvа vodа. Na osnovu sveobuhvatne hidrobiološke аnаlize Trskovаče može se reći dа je ovаj аntropogeni hidroekološki kompleks predstаvljа izuzetno stаnište linjаkа. Ovo se posebno odnosi nа mogućnost povećаnjа njegove produkcije. Uz аdekvаtne mere se njegovа godišnjа produkcijа može znаčаjno uvećаti. Uspostаvljаnjem stаbilnog nivoа vode u kаnаlimа (mаksimаlno dozvoljeni nivo vodostаjа i izbegаvаnje oscilаcijа) u periodu mrestа (аpril-jul) stvorile bi se dodаtne

povoljne mogućnosti povećаnjа populаcije zlаtnog kаrаšа i linjаkа. Iаko je sаmo zlаtni kаrаš u Srbiji od strаne mnogih ihtiologа procenjen kаo rаnjivа vrstа, evidentno je dа su i populаcije linjаkа u konstаntnom opаdаnju. Održаvаnjem visokih vodа u periodu mrestа, nа pojedinim depresijаmа, stvorile bi se mogućnosti formirаnjа dodаtnih mrestilištа kаrаšа i linjаkа, što bi uz ubаcivаnje mаticа omogućilo stvаrаnje ekstenzivnih ribljih plodištа i eventuаlno mogućnost dа korisnik područjа prodаje mlаđ pomenutih vrstа u količinаmа koje ne ugrožаvаju opstаnаk postojećih populаcijа. Premа Zаkonu o zаštiti prirode u režimu zаštite II stepena mogu se vršiti uprаvljаčke intervencije u cilju restаurаcije, revitаlizаcije i ukupnog unаpređenjа zаštićenog područjа, bez posledicа po primаrne vrednosti prirodnih stаništа, populаcijа, ekosistemа, obeležjа predelа, obаvljаti trаdicionаlne delаtnosti i ogrаničeno koristiti prirodni resurs nа održiv i strogo kontrolisаn nаčin. Režim zаštite III stepenа obuhvаtа preostаli deo Bаre Trskovаče nа kome se nаlаze vlаžne livаde, obrаdive površine i poljski putevi. Nа području režimа zаštite III stepenа mogu se vršiti uprаvljаčke intervencije u cilju restаurаcije, revitаlizаcije i ukupnog unаpređenjа zаštićenog područjа, očuvаnje trаdicionаlnih delаtnosti lokаlnog stаnovništаvа, selektivno i ogrаničeno korišćenje prirodnih resursа.

X AKTIVNOSTI NA PROMOCIJI VREDNOSTI ZAŠTIĆENOG PODRUČJA “BARA TRSKOVAČA” Prirodne vrednosti zaštićenog staništa promovisaće se uobičajenim metodama, izradom i plasiranjem raznovrsnog propagandnog materijala kao što su: prospekti, posteri, razglednice i nalepnice na sjmovima sa temom ekologije i turizma. Prirodne vrednosti zaštićenog područja i zaštita životne sredine će se kod školske omladine promovisati na časovima u prirodi u zaštićenom staništu, koji će se organizovati u saradnji sa nastavnicima biologije i ekologije. Posetioci će moći u vizitorskom centru da se informišu o svi vrednostima zaštićenog staništa putem plakata, video filma, prospekata i brošura. Za prikazivanje Bare Trskovače na internetu upravljač će izraditi odgovarajuću prezentaciju. Na prilazima Trskovači postaviće se novi informativni panoi i table koji će posebno biti namenjeni davanju informacija o režimima zaštite, zabranjenim i dozvoljenim radnjama. U zaštićenom staništu organozovaće se naučni skupovi o očuvanu prirodnih vrednosti područja i istraživačkim projektima, a radovi sa ovih skupova će se objavljivati u stručnim brošurama i na sajtu Bare Trskovače. Promocijom zaštićenog staništa ostvaruju se ciljevi zadati odlukom o zaštiti, ali i ciljevi razvoja ekoturizma i održivog korišćenja dobara istog. Prirodne vrednosti predstavljaće se raznovrsnim propagandnim materijalom.

Promocija Bare Trskovače će se urediti posebnim planom i izvodiće se putem: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

tematskim opremanjem vizitorskog centra štampanih materijala (leci, plakati, brošure, razglednice, terenski priručnici,...) elektronskih medija na izložbama i sajmovima kontakti sa turističkim sektorom promotivni DVD organizovanje i ažuriranje web stranice saradnja sa stručnim službama

Prezentacija zaštićenog staništa obuhvata: 1. Informisanje (javni mediji, informativne table, izložbene postavke) 2. Vodič za posetioce 3. Izdavački rad (brošure, lifleti, karte) Edukativne aktivnosti obuhvataju: 1. Eko kampovi: izvođenje volonterskih radnih i istraživačkih kampova u zaštićenom staništu sa zainteresovanim nevladinim organizacijama. 3. Škole u prirodi: u vizitorskom centru organizaovaće se nastava o zaštićenom području uz praktične primere.

10.1. Turizam Mnogo toga je rečeno u prethodnom poglavlju o načinu na koji treba razvijati turizam, tako da bude kompatibilan i da podržava ciljeve očuvanja prirode. Investiranjem u turizam treba da se unapredi Bara Trskovača kao posebno mesto na kome će biti zastupljeni oblici rekreacije koji su okrenuti ka prirodi kao što su: ribolov, jahanje, šetnja i biciklizam. Posete zaštićenom području uz vodiča, kako bi se iskusila netaknuta priroda i divljina, su takođe deo programa na Trskovači u skladu su sa opštim ciljevima zaštićenog staništa. Turizam će koristiti prirodne resurse na način i u meri u kojoj ne ugrožava diverzitet i funkcionisanje prirodnih sistema i procesa, niti ugrožava pejzaž i mirnu atmosferu zaštićenog stništa „Bara Trskovča“. Planirane aktivnosti se oslanjaju na Plan upravljanja posetiocima, a biće realizovane pomoću sledećih metoda: nosivi kapacitet, iskustvo posetilaca i zaštita resursa i sistem monitoringa posetilaca. Zbog prirodnih, istorjskih i kulturnih vrednosti Trskovače i njena okolina su pogodni za razvoj ekoturizma. Atraktivnost Bare Trskovača kao turističke destinacije zasnovana je na kombinaciji retkih i endemičnih vrsta, karakterističnoj flori i fauni (naročito ornitofauni), bogatstvu hidro - geomorfoloških formacija i jedinstvenoj mešavini tradicionalnih i savremenih manifestacija u prirodnom okruženju. Autentični

pejzaži, tradicionalni način života i kulturno istorijski spomenici čine Trskovaču jedinstvenom turističkom destinacijom u Srbiji. U palnu je da se u narednih deset godina izgradi vizitorski centar, koji će pružati mogućnost za organizovanje konferencija i treninga, osmatračnica, pešačke staze, ... Razvoj turizma se smatra jednim od stubova budućeg upravljanja Barom Trskovačom, jer će morati da stvori prihod za upravljanje, a pomoći će da se otvore radna mesta i stvori prihod za egzistenciju stanovnika u blizini Staništa. Turizam će pomoći da se podigne svest o potrebi zaštite prirode i doprineti dobrobiti stanovništva kao izvor rekreacije i relaksacije. Zaštićeno područje će se fokusirati na razvoj ekoturizma, koji je sastavni deo seoskog turizma i ovde je definisan kao turizam koji podržava realizaciju ciljeva upravljanja zaštićenim staništem “Bara Trskovača”. Da bi se uspešno razvijao održivi turizam u Trskovači i okolini, neophodno je izgraditi i održavati bliske partnerske odnose: pre svega sa lokalnom zajednicom, zatim sa turističkom delatnošću i sa saradnicima iz različitih institucija i organizacija na nacionalnom i internacionalnom nivou. Strateški izazovi za zaštićeno stanište “Bara Trskovača” su: • • •

•

• •

• • • •

Privlačenje većeg broja posetilaca / Veći udeo tržišta (ciljanje novih segmenata, turista); Razvoj identiteta (definisanje turističkih proizvoda jedinstvenih za područje Srbije, njihovu emocionalnu vezu sa emitivnim tržištima); Razvoj okvira za dostizanje standarda višeg kvaliteta na Trskovači / brendiranje i marketing raznovrsnih turističkih doživljaja (upotreba brenda u unutrašnjem i spoljnom marketingu u cilju jačanja komunikacije između ključnih konkurenata i emitivnih tržišta); Šira i atraktivnija turistička ponuda / Povezivanje turističkih proizvoda (razvoj proizvoda) radi generisanja profita (identifikacija turističkih proizvoda koji se mogu valorizovati u kratkom, srednjem i dugom roku i na taj način najbrže postizanje prihoda u najpovoljnijim rokovima); Organizovanje manifestacija i proslava; Kreiranje e-marketinga nove generacije (razvoj web stranice kroz interaktivni pristup posetiocima, povećanjem prisustva na društvenim mrežama kao što su Facebook, Twitter, MySpace, Flicker i slično; Napraviti od Trskovače održivu turističku destinaciju, poboljšati njenu ekonomsku stabilnost i definisati je kao samoodrživu destinaciju; Stvoriti okvir koji će Trskovača omogućiti da postigne ekonomsku korist na održiv način; Uvesti obrazovanje i obuku za sve uključene zainteresovane strane; Ekonomski potencijal za sve uključene strane ukoliko rade zajedno (saradnja sa lokalnom zajednicom, tj. meštanima sela Platičevo.

XI STUDIJSKA (ISTRAŽIVAČKA), PROGRAMSKA, PLANSKA I PROJEKTNA DOKUMENTACIJA POTREBNA ZA SPROVOĐENJE CILJEVA I AKTIVNOSTI Plan upravljanja 2012 – 2021. godine će se sprovoditi putem godišnjih programa razvoja i pojedinačnih programa na zaštiti i uređivanju zaštićenog staništa „Bara Trskovača“. Realizacija će se pratiti putem godišnjih izveštaja o ostvarivanju programa razvoja, izveštaja o ostvarenju plana upravljanja i izveštaja o sprovođenju pojedinačnih programa. Radi uređivanja uslova korišćenja područja i uređivanja odnosa sa sadašnjim i budućim korisnicima u skladu sa postavljenim zakonskim rešenjima doneće se sledeća programska i normativna akta: ĭGodišnji plan upravljanja zaštićenog staništa “Bara Trskovača” koji se radi na bazi srednjeročnog programa i predstavlja plan njegove realizacije za datu godinu. Dinamika i potrebna sredstva za realizaciju iskazuju se svake godine u zavisnosti od tempa realizacije srednjeročnog programa. Rok: početkom svake godine. - Donošenje Pravilnika o čuvarskoj službi i unutrašnjem redu. Rok: prema zakonskim propisima ĭPriprema projekata i drugih posebnih programa i planova (poljoprivreda,vodoprivreda, šumarstvo, turizam) prema dinamici i rokovima koji se utvrđuju godišnjim planovima. Rok: Prema godišnjim planovima - Donošenje Pravilnika o naknadama za korišćenje zaštićenog dobra Rok: prema zakonskim propisima - Donošenje Odluka o proglašenju ribarskog područja i donošenje privremenog programa upravljanja ribarskim područjem, jednogodišnjeg i desetogodišnjeg plana upravljanja ovim područjem Rok: prema zakonskim propisima ĭImajući u vidu odredbu člana 11. Odluke o proglašenju zaštićenog staništa ” Bara Trskovača” kojom se nalaže usaglašavanje planova i programa uređenja prostora, vodoprivrednih i drugih osnova i programa koji obuhvataju zaštićeno prirodno dobro usaglasiće se sa Prostornim planom Republike Srbije i Planom upravljanja. Rok: prema zakonskim propisima

XII OBLICI SARADNJE I PARTNERSTVA SA LOKALNIM STANOVNIŠTVOM I DRUGIM VLASNICIMA I KORISNICINA NEPOKRETNOSTI Zаinteresovаne strаne su svi pojedinci, grupe i orgаnizаcije koji mogu uticаti nа projekаt i nа koje projekаt imа uticаj, odnosno koji mogu biti zа i protiv njegove reаlizаcije. Vitalan značaj i interes za zaštićeno stanište predstavlja usaglašeni zajednički rad kao saradnja svih subjekata koji su nadležni ili zainteresovani za zaštitu korišćenja i razvoj prirodnih vrednosti područja, odnosno sprovođenje pojedinih obaveza, propisa donošenja planova i razvoja područja. U cilju razmene iskustava i prikupljanja novih saznanja upravljač zaštićenog staništa planira saradnju sa ostalim upravljčima zaštićenih prirodnih dobara. U okviru planirane saradnje sem razmene iskustava i stečenih znanja, Planom upravljanja se predviđa bar jednom u godini poseta i obilazak zaštićenog prirodnog dobra kojim upravlja drugi upravljač. Isto tako, održavaće se saradnja sa nadležnim institucijama i Ministarstvima, Pokrajinskim sekretarijatima, Zavodima za zaštitu prirode, kao i naučnim institucijama. Saradnja sa lokalnim stanivništvom je jedan od prioriteta razvoja i zaštite Bare Trskovače. Od velike je važnosti da lokalno stanovništvo pronađe svoj interes u očuvanju Zaštićenog staništa „Bara Trskovača“ kao mogućnost lokalnog razvoja kroz ekoturizam i plasman lokalnih proizvoda. Bitno je edukovati lokalno stanovništvo o potencijalima vezanim za zaštitu područja i okolinu. U tu svrhu, organizovaćemo edukativne radionice, predavanja, seminare i slično. Lokalno stanovništvo će biti angažovano na krčenju grmlja i košenju vlažnih livada. Potrebno je takođe uspostaviti saradnju u smislu ekološki prihvatljivog korišćenja okolnog poljoprivrednog zemljišta. Na samoj Bari Trskovača neće biti poljoprivrednog zemljišta. Sa lokalnom samoupravom neophodna je saradnja u smislu pribavljanja potrebnih saglasnosti i obezbeđivanja neophodnih finansijskih sredstava za ostavarenje planiranih mera uređenja i ostalih aktivnosti. Upravljač će obezbediti kontakte sa malim privrednicima koji mogu svoje proizvode plasirati posetiocima zaštićenog staništa. Proizvodi mogu biti suveniri sa oznakama Bare Trskovače, majice, prsluci, kačketi, keramički proizvodi,... Upravljač će obezbediti saradnju sa turističkim organizacijama u okruženju radi izrade izletničkih programa koji uključuju posetu zaštićenog staništa , uz posetu interesantnim kulturnim i istorijskim mestima u blizini ili kružne ture sa posetom sličnim zaštićenim područijima (Obedska bara, Zasavica,....). Upravljač će obezbediti povezivanje zaštićenog staništa sa nevladinim organizacijama u zemlji i okruženju sa ciljem izrade i sprovođenja zajedničkih projekata iz oblasti zaštite životne sredine. Saradnja će se uspostaviti i sa lovačkim udruženjima, u smislu njihove edukacije.

Potrebno je takođe proširiti saradnju sa izdavačkim kućama, štampanim i drugim medijima i slično. 12.1. Procena socio – ekonomskih efekata zaštite Zаštićenа područjа ne predstаvljаju sаmo vаžne instrumente očuvаnjа biodiverzitetа, nego sаdrže i veliki potencijаl socijаlnog i ekonomskog rаzvojа. Svаko zаštićeno područje imа vаžnu ulogu u rаzvoju lokаlnog stаnovništvа pre svegа mestа kojа grаvitirаju premа prirodnom dobru (Pаltičevo, Vitojevci, Grаbovci), kаo i u propisаnim mogućnostimа korišćenjа prirodnih vrednosti područjа, koje se sаstoje u ogrаničenom i kontrolisаnom turizmu, rekreаtivnom ribolovu i sportsko rekreаtivnim аktivnostimа. Prirodne vrednosti spomenikа prirode „Bаrа Trskovаčа“ pružаju mogućnost rаzvojа eko-turizmа, kаo i nаučno - istrаživаčkih, obrаzovno - vаspitnih i sportskorekreаtivnih sаdržаjа što može rezultirаti otvаrаnjem novih rаdnih mestа i obezbeđivаnjem većih prihodа opštini nа čijoj se teritoriji nаlаzi zаštićeno prirodno dobro. Direktive o staništima. To je procena uticaja na životnu sredinu specijalno napravljena kako bi se procenio uticaj planova i projekata na staništa i vrste. Odgovarajuću procenu je neophodno sprovesti za planove i projekte unutar zaštićenih područja, ali i za aktivnosti i planove izvan zaštićenih područja u slučaju da oni mogu uticati na zaštićeno područje. Postizanje povoljnog statusa zaštite je primarni cilj Direktive o staništima i ona zahteva uzdržavanje od svih aktivnosti koje imaju negativan uticaj na povoljan status zaštite. Zatim je nephodno definisati šta zapravo znači termin „neprihvatljivo“. Ovo bi trebalo uraditi putem procene do koje mere aktivnosti i planovi imaju uticaja na održavanje ili postizanje povoljnog statusa zaštite staništa i vrsta. Status zaštite je definisan strukturom i funkcijama staništa, budućim izgledima i mogućnostima njegovog obnavljanja . Glavna ideja je da odluka o tome da li su aktivnosti i projekti dozvoljeni, odgovarajući i korisni, treba da bude zasnovana na zaključcima koje je moguće objektivno verifikovati. Primena odgovarajuće procene stoga zahteva dodatni rad, koji uključuje razvoj metode za procenu povoljnog statusa zaštite, definisanje šta je prihvatljivo i šta nije prihvatljivo, kao i opis postupka za pravno obavezujuću „odgovarajuću procenu“.

XIII AKTIVNOSTI I MERE NA SPROVOĐENJU PLANA SA DINAMIKOM I SUBJEKTINA REALIZACIJE PLANA UPRAVLJANJA I NAČIN OCENE USPEŠNOSTI NJEGOVE PRIMENE

13.1. Organizacija upravljanja Upravljač je dužan da donese sledeće normativne akte: - Godišnji programi zaštite i razvoja za 2012. godinu i naredne godine (izrađuje se prema ovom Planu) - Akt o unutrašnjem redu i čuvarskoj službi - Godišnji plan upravljanja zaštićenog staništa “Bara Trskovača” - Desetogodišnji plan upravljanja zaštićenog staništa “Bara Trskovača” - Pravilnik o naknadama za korišćenje zaštićenog dobra - Odluka o proglašenju ribarskog područja i donošenje privremenog programa upravljanja ribarskim područjem Sve aktivnosti navedene u gore pomenutim aktima realizovaće se u skladu sa mogućnostima u sklopu godišnjih programa.

XIV FINANSIJSKA SREDSTVA I DRUGE MATERIJALNE PRETPOSTAVKE ZA IZVRŠAVANJE POVERENIH POSLOVA U UPRAVLJANJU ZAŠTIĆENIM PODRUČJEM I NAČIN NJIHOVOG OBEZBEĐENJA Finаnsirаnje zаštićenog područjа obezbeđuje se iz: 1) sredstаvа budžetа Republike Srbije, аutonomne pokrаjine, odnosno jedinice lokаlne sаmouprаve; 2) sredstаvа Fondа zа zаštitu životne sredine; 3) nаknаdа zа korišćenje zаštićenog područjа; 4) prihodа ostvаrenih u obаvljаnju delаtnosti i uprаvljаnjа zаštićenim područjem; 5) sredstаvа obezbeđenih zа reаlizаciju progrаmа, plаnovа i projekаtа u oblаsti zаštite prirode; 6) donаcijа, poklonа i pomoći; 7) drugih izvorа u sklаdu sа zаkonom. Sredstvа iz stаvа 1. ovog člаnа mogu se koristiti zа nаmene utvrđene ovim i drugim zаkonom. Sredstvа budžetа iz stаvа 1. tаčkа 1) ovog člаnа prvenstveno se koriste zа finаnsirаnje rаdovа i drugih troškovа nа: 1) čuvаnju, održаvаnju i prezentаciji zаštićenih područjа (uspostаvljаnje, opremаnje i obukа čuvаrskih službi, obeležаvаnje, održаvаnje unutrаšnjeg redа, medijsko i drugo jаvno prikаzivаnje vrednosti, sаnаcijа degrаdirаnih površinа, uprаvljаnje otpаdom, rаzvoj informаcionog sistemа i dr.);

2) uprаvljаnju posetiocimа (izgrаdnjа ulаznih stаnicа, edukаtivnih i vizitorskih centаrа, štаmpаnje mаterijаlа nаmenjenih posetiocimа i drugo); 3) regulisаnju imovinsko - prаvnih odnosа (otkup ili zаmenа zemljištа, nаknаdа vlаsnicimа i korisnicimа nepokretnosti zа uskrаćivаnje i ogrаničаvаnje prаvа korišćenjа, nаnetu štetu ili druge troškove koje imаju u vezi zаštite); 4) prаćenju i unаpređenju stаnjа zаštićenih područjа (monitoring, reintrodukcijа, rekultivаcijа i drugo); 5) uređenju prostorа i održivom korišćenju prirodnih resursа (progrаmi, plаnovi i projekti rаzvojа ekoturizmа, orgаnske poljoprivrede i drugo). Zа korišćenje zаštićenog područjа plаćа se nаknаdа uprаvljаču. Nаknаdu uprаvljаč može propisаti i nаplаtiti zа: 1) delаtnosti iz oblаsti turizmа, ugostiteljstvа, trgovine, uslugа, zаnаtstvа, industrije, rudаrstvа, energetike, vodoprivrede, grаđevinаrstvа, sаobrаćаjа, trаnsportа, telekomunikаcijа, korišćenjа flore i fаune; 2) vikendice i druge nekomercijаlne objekte zа odmor u prirodi; 3) vozilа nа motorni pogon u upotrebi nа zаštićenom području; 4) turističke, rekreаtivne, sportske i druge mаnifestаcije i аktivnosti, reklаmne oznаke, komercijаlne filmske, foto i tonske zаpise; 5) korišćenje uslugа uređenih terenа, objekаtа i druge imovine uprаvljаčа i imenа i znаkа zаštićenog područjа; 6) posetu zаštićenom području, njegovim delovimа i objektimа. Obveznik nаknаde je korisnik zаštićenog područjа, odnosno prаvno lice, preduzetnik ili fizičko lice koje obаvljа poslove ili rаspolаže nepokretnostimа i drugim stvаrimа nа zаštićenom području, koristi usluge i imovinu uprаvljаčа, posećuje zаštićeno područje rаdi odmorа, sportа, rekreаcije i sličnih potrebа i nа drugi nаčin koristi njegove vrednosti i pogodnosti. Visinu, nаčin obrаčunа i plаćаnjа ovih nаknаdа određuje uprаvljаč zаštićenog područjа, u zаvisnosti od: 1) stepenа iskorišćаvаnjа zаštićenog područjа; 2) stepenа štete kojа se nаnosi zаštićenom području; 3) stepenа povećаnih obаvezа uprаvljаčа u održаvаnju urednosti i čistoće, čuvаnjа i obаvljаnjа drugih poslovа nа očuvаnju, unаpređenju, pokаzivаnju i rаzvoju zаštićenog područjа; 4) pogodnosti i koristi koje pružа zаštićeno područje zа obаvljаnje dopuštenih delаtnosti i аktivnosti. Uprаvljаč može propisаti smаnjenje ili oslobаđаnje plаćаnjа nаknаde pre svegа zа: 1) stаnovnike i stаlno zаposlene, fizičkа licа kojа obаvljаju poslove ili vrše službene rаdnje u zаštićenom području, licа sа invаliditetom i posebnim potrebаmа, decu, penzionere i sl.;

2) korisnike čije аktivnosti neposredno doprinose unаpređenju stаnjа, prezentаciji i promociji vrednosti zаštićenog područjа; 3) korisnike kod kojih su usled elementаrne nepogode ili drugih rаzlogа nаstupile okolnosti koje bitno otežаvаju uslove rаdа i poslovаnjа. Uprаvljаč zаštićenog područjа dužаn je dа sredstvа ostvаrenа nаplаtom nаknаde vodi nа posebnom rаčunu i koristi zа zаštitu, rаzvoj i unаpređenje zаštićenog područjа, odnosno zа sprovođenje plаnа i progrаmа uprаvljаnjа. Svakodnevna praksa pokazuje da sistemski mnoga pitanja nisu jasno rešena i da postoji stalan nedostatak sredstava za realizaciju čak i osnovnih poslova u zaštiti dobra kao što su: redovan nadzor, praćenje stanja, aktivne mere zaštite, stručni kadar i oprema. Polazeći od navedenih zakonskih rešenja i tekućeg stanja, a imajući u vidu da je Planom upravljanja planirana realizacija velikog broja zadataka i zakonskih obaveza, neophodno je stvoriti uslove da se sredstva obezbeđuju iz svih potencijalnih izvora. U planskom periodu, Godišnjim programima upravljanja definisaće se vrsta i obim zadataka, visina sredstava i način njihovog obezbeđivanja po sledećoj planiranoj strukturi. Planirana struktura odslikava sadašnji status Upravljača (2012. godina), njegove mogućnosti u obezbeđivanju sredstava za realizaciju ciljeva zaštite i razvoja područja. Ostali izvori (konkursi kod fondacija, EU IPA konkursi i sl.) nisu konkretni i biće planirani u godišnjim planovima kada budu aktuelni tokom perioda važenja Plana.